A cidade olívica deixou na poeta unha fonda pegada

Unha rúa co seu nome e senllas placas no portal dun dos inmobles que habitou e no IES Castelao onde estudou servirán a Vigo para honrar a Xela Arias e devolverlle así unha pequena parte da homenaxe imperecedoira que a poeta rendeu nos seus versos a esa cidade.

Porque se todas as honras da urbe na que Xela Arias viviu a súa adolescencia e madurez ata o seu falecemento en 2003 serven e servirán para reconstruír parte da súa traxectoria vital, a verdadeira pegada que Vigo deixou na protagonista do Día dás Letras Galegas, e que Xela Arias deixou en Vigo, hai que buscala na súa obra.

Non en balde, Xela Arias “sempre explorou a dimensión social do texto”, como dela dixo a escritora e académica Ana Romaní, e iso é moito dicir para unha poeta que comezou a publicar na década de 1980, cando Vigo fose un gran escenario para o cinema de Ken Loach.

O propio alcalde de Vigo, Abel Caballero, sinalou hai unhas semanas, durante a presentación do concerto con que o Consello da Cultura Galega homenaxeou o pasado domingo a Xela Arias no Auditorio Mar de Vigo, que a cidade que rexenta era nos anos 80 un “fervedoiro”.

Foron anos, é sabido, nos que a heroína e a sida causaron estragos nunha cidade industrial sometida a unha durísima reconversión, con desgarradoras cifras de desemprego e unha sucesión constante de xornadas de folga nas que o movemento sindical adquiriu unha puxanza descoñecida.

Circunstancias todas que contribuíron ao crecemento do activismo e a reivindicación, caldo de cultivo no que se macera parte da obra de Xela Arias, envolvida na paisaxe urbana dunha cidade creativamente vibrante, “unha capital cultural non de Galicia senón de España”, en palabras de Valentín García, secretario xeral de Política Lingüística.

Foron os anos da Movida Viguesa, dos que Xela Arias foi unha figura central e dos que a vertente musical é a máis coñecida ao converterse a cidade nun viveiro inesgotable de bandas de rock e pop con proxección nacional que son hoxe iconas de toda unha xeración.

Aí, na veta musical da Movida, deixou tamén Xela o seu selo inconfundible ao escribir unha ducia de letras para as cancións do grupo de rock Desertores, os cales incluíron dez delas nos seus álbums, dos que viñeron 25.000 copias en toda España.

Naqueles anos 80, Xela Arias xa escribía en revistas e xornais, entre eles o Faro de Vigo, Diario16 de Galicia ou A Nosa Terra, participaba en recitais, e decidíase a publicar levando á imprenta Denuncia do equilibrio (1986), un poemario que debe moito á cidade que a acolleu e que foi publicado por Edicións Xerais, con sede na cidade olívica e onde Xela Arias desenvolveu un intenso labor editorial.

Alí, ademais das súas responsabilidades editoriais, envorcou ao galego clásicos da literatura universal converténdose nunha pioneira na profesionalización da edición e a tradución, un labor que lle valeu unha choiva de afagos que veñen multiplicando nos últimos días.

En Vigo foi tamén onde Xela Arias retomou os estudos tras abandonalos en COU para matricularse en Filoloxía Hispánica co obxectivo declarado de converterse en mestra, profesión que a levou despois por institutos de varias localidades para ensinar lingua e literatura castelá, como Chapela, onde lle puxeron o seu nome á Biblioteca Municipal; A Guarda, cuxo Instituto A Sangriña mantivo viva a súa figura co certame de poesía Xela Arias, ou Vigo.

Finalmente, foi nun hospital de Vigo onde faleceu aos 41 anos por mor dun ataque cardíaco, e o seu corpo reposa no cemiterio de Pereiró.

É probable que se os pais de Xela Arias non se mudaron a Vigo cando a poeta tiña sete anos fose outra a súa traxectoria, non menos relevante, pero o que é seguro é que a cidade garda con ela unha débeda que en parte saldará poñéndolle o seu nome a unha rúa.

^{Ramón Martínez}