Da anécdota á categoría

hai uns días o xurado do Premio Princesa de Asturias de Investigación Científica e Técnica decidiu concederllo a Geoffrey Hinton, Yann LeCun, Yoshua Bengio e Demis Hassabis. Quen traballe no ámbito da Intelixencia Artificial (IA) seguramente saberá quen son. Os tres primeiros, sen ir máis lonxe, recibiron conxuntamente o Premio Turing en 2018, considerado o Nobel das ciencias da computación.

Yann LeCun divide o seu tempo entre Meta, anteriormente Facebook, e a Universidade de Nova York. Vive en Estados Unidos, aínda que naceu en Francia, onde se graduó e doutorou. Geoffrey Hinton naceu e formouse en Reino Unido. Estudou na universidade de Cambridge e fixo a súa tese na de Edimburgo, pero vive en Canadá e traballa para a Universidade de Toronto e en Google. Yoshua Bengio é catedrático na Universidade de Montreal, en Canadá. Non me consta que estea contratado ademais por un dos oligopolios tecnolóxicos, pero si que aínda que se graduó e doutorou en Canadá, onde se asentou finalmente, realmente naceu en Francia.

Demis Hassabis foi cofundador e CEO de DeepMind, a brillante startup de aprendizaxe automática, con sede en Londres. Tan brillante, que o seu resplandor non pasou desapercibido a Google, que comprouna en 2014 por unha cifra, dise, duns 500 millóns de euros. Hassabis segue na compañía liderando os proxectos de IA. Esta empresa é probablemente a líder mundial no ámbito de aprendizaxe automática. De feito, algúns dos seus logros son auténticos fitos da IA. Por exemplo, o seu programa AlphaGo gañou en 2016 a un dos mellores xogadores da historia do Go, un xogo milenario moitísimo máis complexo que o xadrez. AlphaZero, outro dos seus programas, aprendeu por si mesmo a xogar ao xadrez, partindo só das regras de movemento das pezas sobre o taboleiro. Nunhas poucas horas de xogo contra si mesma, a máquina adquiriu un grao tal de competencia que foi capaz de gañar ao mellor programa de xadrez de entón, coñecido como Stockfish. Non o fixo só unha vez, senón en 28 ocasións, facendo táboas en 72 e sen perder ningunha do centenar de partidas disputadas. É posible que pensen vostedes que nada ten de raro que un programa informático mellore a outro. É certo, pero é que Stockfish foi deseñado a conciencia durante anos por enxeñeiros informáticos asesorados por grandes mestres do xadrez, investindo nese empeño moitos millóns de dólares. A AlphaZero, con todo, non se lle deu nin unha pista de como facer unha apertura se lle tocaba xogar con brancas.

Para quen pense, e con razón, que sendo estes logros espectaculares, mellor sería que tanta intelixencia natural e artificial se adicase a cousas máis útiles, vai este novo exemplo. Trátase de AlphaFold, capaz de predicir a estrutura tridimensional das proteínas, as denominados, con acerto, bloques de construción da vida. Cada proteína, e coñécense máis dun cento de millóns a día de hoxe, ten unha forma tridimensional única que determina para que serve e como funciona. Por tanto, coñecer a súa estrutura é tan importante como extraordinariamente complicado. AlphaFold fixo un salto de décadas nun tris, e con el está a revolucionar o ámbito do desenvolvemento de novos medicamentos, o coñecemento e tratamento das enfermidades e ata os mecanismos nos que se sustenta a propia vida. Aí é nada!

Pero non é falando das excepcionais achegas destes investigadores co que quero acabar, senón volvendo ao que aínda que poida parecer anecdótico, cobra desde hai algún tempo “categoría de categoría”. A elite da investigación en IA está en América do Norte, sobre todo en EE. UU., con China acurtando distancias. E cada vez estao máis nas empresas tecnolóxicas, de novo coas estadounidenses na cabeza e coas xigantes chinesas á zaga. Europa ten unha boa comunidade científica en IA, e na súa dimensión correspondente, tamén España e Galicia, pero segue ocorrendo, como ocorreu hai décadas con Bengio, LeCun e Hinton, que unha parte dos seus mellores investigadores séguense indo. No que se refire á falta de liderado empresarial europeo neste sector tan estratéxico, mellor deixámolo para outro artigo. Necesito bastantes liñas, que agora xa non teño.