A batalla do paraíso triste
Conta Xosé Ramón Pena que, ao investigar o espazo e o tempo no que contextualiza a súa última novela, achou que Saint-Exupéry estivera en Lisboa antes da súa partida cara a América. Alí descubriu que, malia a pantalla de falsos ouropeis coa que a ditadura salazarista tentaba agachar a realidade de Portugal, Lisboa era un paraíso, pero non un edén ditoso, senón un paraíso triste. Deste xuízo do escritor francés, tomou o narrador betanceiro o título para a novela que acaba de saír a rúa da man de Xerais. Lisboa, a cinsenta, ambigua e á vez brillante e fermosa capital dun país niño de espías e intrigas internacionais durante a II Guerra Mundial, sérvelle ao escritor para ambientar e situar a acción dunha excelente novela que tira do lector desde a primeira liña. Porque, cando o fragmentarismo ou os trebellos metaficcionais comezan a nos empachar, Pena volve ás canles da novela de sempre e cóntalle ao lector unha verdadeira historia, que racha cos lindes xenéricos e sutura en doses equilibradas, elementos da novela de acción, da novela negra, de espionaxe e o thriller sentimental, actuando a intriga como fío que turra constantemente da atención lectora.
A trama argumental lévanos á Lisboa de 1940 e 1941. Son tempos difíciles e ambiguos nunha cidade niño da espionaxe internacional, mentres Europa arde baixo as chamas da Guerra. Á cidade regresa o principal protagonista, Fernando Freitas, oficial portugués para se embarcar para América. Alí encóntrase co seu antagonista, o maior Pimenta que descobre a súa verdadeira identidade; coa antiga amante, a actriz de revistas Catarina Gusmão e, sobre todo, cunha organización que controla o ouro que os alemáns lles roubaban aos xudeus. O relato ten un final inesperado á beira do Miño no que Oliveira Salazar está a piques de afogar nas augas fronteirizas.
Pena conxuga con habilidade elementos históricos, como tal a presenza dos seguidores do movemento ultrafascista portugués Rolão Preto, que pretendera anexionar Galicia durante a Guerra Civil, cunha rede argumental enteiramente ficcional. Mais a ficción é o grande marcador semántico que somete ás súas leis acontecementos e personaxes historicamente verificables. Endalí que A batalla do paraíso triste é unicamente ficción, unha novela que ilustra fermosamente un retallo da historia portuguesa. Cun estilo limpo, áxil e natural e un ritmo fluído, o narrador conta unha verdadeira historia que racha cos xéneros.
A novela consolida definitivamente, se aínda non o estaba, un soberbio narrador, que sabe resistir as urxencias de publicar cada ano, pero que, na miña estima, non está sendo valorado como cumpriría. Estamos nun intre no que o sistema literario galego e o aparello promocional dalgúns dos seus axentes máis importantes decidiron apostar, quer pola cota da discriminación positiva, quer por puro marketing, por caras máis novas e máis bonitas. Pero a fermosura e a novidade, nestes eidos literarios, non son sinónimo de calidade e as modas son sempre efémeras e pasaxeiras.