Brañas de Laíño: unha das zonas húmidas máis grandes de Galicia convertida nunha selva abandonada

En todos os municipios hai un ou diversos espazos que os identifican. No caso de Dodro, as Brañas de Laíño son todo un referente.

A estrada comarcal que vai dende Padrón ata Ribeira cruza o concello de Dodro, pasando por Lestrove, Dodro, Laíño e Imo. A extensión que hai entre a vía e o río Ulla son brañais, é dicir, zonas moi húmidas que se cubrían de auga como consecuencia da subida da marea no río. Como o seu nome indica, as Brañas de Laíño atópanse na parroquia de Laíño. Ata os anos 80, a metade da superficie que estaba máis na beira do río era espazo brañal común e a outra metade eran leiras particulares, que recibían o nome de campías. Teñen unha lonxitude de aproximadamente un kilómetro e unha superficie de 80 hectáreas. Éstas son as que teñen identidade histórica dende o século XVI e ten significado a nivel de todo o Estado.

Manuel Lorenzo Baleirón, escritor, profesor e veciño de Dodro coñece moi ben a historia das Brañas de Laíño xa que cando escribiu Toponimia de Dodro e de Laíño: os nomes na auga, publicado polo Concello en 2011, documentárase bastante sobre o tema. O escritor fálanos da existencia dun documento da Academia de Agricultura do Reino de Galicia, do ano 1787 referente ao gando das Brañas de Laíño: “sólo con el ganado vacuno que engorda y mantiene abastece no solo a mucha parte de Galicia sino a muchas ciudades y villas de Castilla”. A súa importancia histórica tamén aparece reflexada en diversas cantigas populares como pode ser o poema de Rosalía de Castro, do cal os versos iniciais foran recollidos pola xente. “Cómo chove miudiño,cómo miudiño chove;cómo chove miudiño pola banda de Laíño,pola banda de Lestrove”. Según nos detalla Baleirón, o recoñecido escritor Bouza Brey comentou no seu momento que a copla orixinal dicía “pola braña de Laíño, pola braña de Lestrove”.

A relevancia das Brañas aumenta no século XIX e recóllese en moitos diccionarios.

CIFRA CONSIDERABLE DE BOIS E VACAS. Por outra banda, tiñan moito valor os bois do lugar, considerados os mellores de Galicia. A súa carne tiña moita fama e enviábase a Madrid e Inglaterra, entre outras cidades. “A mediados do século XVIII había preto de 400 bois”, conta o autor.

Dodro era terra de vacas e de leite. De feito no 1927 creouse a Cooperativa de Produtores de Laíño, que chegou a vender 400.000 litros de leite anuais, e a comezos da década de 1930 apareceu Unión Leiteira. Ambas eran un exemplo de produción e cooperativismo agrario en todo o país, pero comezaron a xurdir problemáticas entre elas e coa Guerra Civil desapareceron.

A partir dese momento, moitas leiteiras continuaron levando leite a outros municipios cercanos. “Teño 63 anos e recordo que a finais dos sesenta a Braña estaba toda apañada. Viña xente de fóra que non tiña moitas leiras para coller herba e carrexábana en cestos de aro á cabeza”, conta o dodrense, que tamén realizou ditos traballos de pequeno.

Anos máis tarde, o espazo perdeu os seus usos agrícolas xa que as vacas comezaron a desaparecer paulatinamente. Ademais, a principios dos 90, cando xa existía a Lei de Costas, entregáronse as leiras da parcelaria á xente. Como aínda se dependía destes terreos de cultivo para vivir, os cidadáns solicitou as da Braña xa que eran de primeira calidade. “As leiras que tiñamos na Braña dóunalas a parcelaria sabendo que xa non se podían repartir porque eran de Costas. Hai xente que só ten terreos alí e desta maneira quedou sen eles”, explica.

NECESARIA INTERVENCIÓN. Na actualidade o estado das Brañas é peor, o que Manuel Baleirón identifica como unha selva.

Os veciños e veciñas reclamaron no seu momento unha intervención, pero non houbo resposta. “Debería de ser un pequeno parque natural, con camiños peatonais e accesos en barco e cun centro de interpretación de aves”, considera. No lugar destaca unha especie de paxaro moi peculiar: a escribenta das canaveiras. No ano 2005 había en toda España 70 parellas e do total, 15 estaban na Braña. No 2019 só quedaban 17 parellas en Galicia e desas 1-2 nas Brañas de Laíño, unha zona que destaca pola diversidade de fauna e vexetación.