Abril, o mes máis cruel
HABÍA tempo, quizás anos, que non relía o Diario de Miguel Torga. Eses seus monumentais, literariamente considerados, quince tomos que eu teño coma ouro en pano. Consérvoos con idéntica perseveranza coa que manteño a dúbida de se non serán dezaseis. Non sei aínda a razón de que se me metera esa cifra na cabeza. Ó millor en razón da admiración que sinto e máis tamén porque me quedei con gañas de seguir lendo ó mestre portugués e universal. Así que volvo sobre o xa lido.
Por ver de sentir máis cercano o seu pensamento, ou o seu sentir, xa o veremos, abro o volume XV do Diario e busco as datas máis próximas á deste 1 de abril no que nos aventuramos. Fágoo sen poder eludir o recordo, por un lado, de que T.S. Eliot deixou cualificado abril como “o mes máis cruel” pois “enxendra / lilas da terra erma, mestura / lembranzas e degoiros, esperta / inertes raiceiras con chuvias primaverais”, iso por un lado; polo outro que, o 1 de abril, é o cabodano dun parte de guerra manuscrito polo xeneral Franco de xeito que, seguro que sen pretendelo, lle deu estrutura de poema: “En el día de hoy, cautivo / y desarmado el Ejército Rojo / han alcanzado las tropas na / cionales los últimos objeti / vos militares. La guerra / ha term¡nado.” (sic).
O derradeiro abril que Torga deixou reseñado no Diario é o de 1989. Pero non consta ningunha anotación no seu día primeiro. O 27 de marzo, estando en Coimbra, escribira “Eleições na Rússia. Aínda condicionadas, mais lá iremos. O gosto pela liberdade apura-se à medida que a vamos provando” e o día cinco do mesmo mes, estando tamén en Coimbra, volvería escribir: “Acordo na Polónia entre o governo e a oposição. Quem viver mais algum tempo há-de ver coisas espantosas. Os tiranos de ontem a serem os democratas de amanhâ. E de boa consciência”.
Antóllanseme tan evidentes as suxestións suscitadas por estas citas, por todas tres, a pouco que as interrelacionemos, parangoándoas có actual estado de “coisas”, que me vou abster de facer máis comentarios delegando na intelixencia do lector as consideracións que estime oportunas.
Non sen deixar de sentir un certo desacougo, que confeso, seguín buscando citas de Torga escritas arredor desta data que a vida nos ofrece hoxe a todos; ou iso espero cando isto escribo. A seguinte retrotráenos ó 9 de abril do 1982. Entón Miguel Torga está en Verín e deixa escrito o seguinte “Visita a un albergue religioso de velhos, que, deste lado da fronteira, afronta pela opulência a modéstia de uma filial portuguesa que vi de manhâ. Un Escurial da caridade, grande como todas as coisas de Espanha, que asombram mas nâo aconchegam a alma. Ou então aconchegam almas feitas à medida da planura infinita e Castela, onde não canta un ribeiro, não há esperança de uma sombra e a própria dor se orgulha de sofrer”.
Abril debe ser, certamente, un mes cruel. O día 15 deste mesmo mes do ano 1980, volvo a ler no Diario de Miguel Torga que “Morreu Sartre. Un bem-aventurado que teve respostas para tudo e que se banqueteou em todas as desgraças do seu tempo. Senhor de uma inteligência anaeróbia, instalou-se na crise de valores que asfixia o mundo como administrador feliz das consciências infelizes. E viveu setenta anos de glória a parasitar a angústia”.
O 6 de abril do 1978, Torga está en San Martinho de Anta, na súa aldea de Tras os Montes, pertiño de Verín, na Galicia que foi e non deixou de ser. Visita a escola na que aprendeu as primeiras letras e dille ós rapaces que “a ciència assim e assado, que as leis da vida são solidárias, que o povo necessita de assistência concreta e nâo de demagogia curativa” e o seu pensamento se espalla por esas lindes marcan unha traxectoria rectilínea e única. Sei que sempre haberá que regresar a Torga.
Estaremos hoxe instalados, definitivamente instalados, na “demagoxia curativa”? Conste quen non me estou a referir ós efectos que adoito causa entre nós a pandemia que nos asola, a da COVID, senón á endemia que nos ven tollendo o pensamento colectivo dende hai xa demasiado tempo.
Estamos a perder a capacidade de sorprendernos, logo de ter visto como se esvaeron da memoria colectiva os feitos que convulsionaron a nosa convivencia e de contemplar, impávidos, como se esfumaban os anos nos que fomos donos de esperanzas. Xa case nada nos sorprende. Contemplamos os vaivéns políticos e sociolóxicos cunha aparente indiferenza que non presaxia nada bo e comezamos a valorar, colectivamente, as solucións que se ofrecen rápidas, fáciles e cómodas, a problemas que non o son en absoluto. E xa non contamos con voces como a de Torga a nos petar na porta da conciencia. En España non soubemos gañar a paz, agora é posible que non saibamos gañar esta guerra, que non é fría, pero si tóxica.