Cousas que se nos veñen á memoria

COMO de tantas outras cousas que a idade –e se non ela si os tempos aciagos che van restando– tamén quedei sen unha biblioteca bastante cumpridiña de libros de arte que fora reunindo á volta dos anos, pouco e pouco, e con non pouco amor; por iso e por moito que intento localizalo nesas redes sociais non dei localizado o retrato que Tino Grandío, aquel pintor enorme, lle fixo ó xeneral Francisco Franco.

Na memoria ese cadro, pintado en grises e brancos, tamén en negros, amosa un desmesurado trono no que asenta a figura pequena do xeneral, vestido de branco, envolveito nese neboeiro mesto que ha envolver o seu recordo ata o final dos tempos. Non se pode dicir máis, nin millor, sobre o xeneral hai pouco exhumado, en mala hora, do seu panteón no ventre dun monte coroado por unha cruz que, de tela visto Cristo daquela do episodio dos mercachifles expulsados do templo, a tería botado embaixo. Tan ostentosa é, tan pouco cristiá se nos ofrece.

Deberon deixalo alí, a el só, no seu sepulcral silencio escoitando eternamente o poema que Pablo Neruda lle dedicou. Nin os dun bando nin os de outro, enfrontados que foron os nosos devanceiros logo do golpe de Estado do 36, deberan telo acompañado de xeito que todo Cuelgamuros fose ocupado eternamente tan só por el, polo Caudillo. Ós mortos nos lle importa xa quen os matou, senón que, de importarlles algo, isto seria o simple feito de estaren mortos. Dun lado de doutro morreron xentes que preferían telo feito defendendo o bando ó que se viron forzados a enfrontase.

Recordei o retrato feito por Grandío nestes días nos que seguimos a debater se as Torres de Meirás deberan acoller a memoria da presenza nelas do xeneral africanista ou a de que quen as ergueu pra se retirar a escribir algunhas das obras máis excelsas de toda a literatura universal, aquela muller espléndida á que o seu pai lle advertiu, nun tempo impropio pra elo, que “os homes somos moi egoístas e se te din algunha vez que hai cousas que poden facer os homes e as mulleres non, dilles que é mentira, porque non pode haber dúas morais pra dous sexos” e fixo caso da consella do seu proxenitor nun tempo no que nin el nin ela podían ver aplaudidos os seus comportamentos; uns comportamentos que aínda hoxe cando non ignorados por completo, si poden ser cuestionados con saña que se diría impropia.

Nun artigo anterior e non sei se coa debida ironía, comentáballes ós lectores que non estaría de máis que as Torres de Meiras acollesen nas súas estancias a memoria do ferrolán e maila da escritora coruñesa. Nunha delas podería indicarse que mentres eiquí durmiu Dona Emilia, que defendeu tales e tales postulados, tamén o fixo o xeneral que os perseguiu todo ó longo da súa vida. Noutra que mentres a escritora redactaba tal ou cal novela en defensa da vida, da vida de todos, homes e mulleres, nesa mesma estancia o xeneral asinaba sentenzas de morte ou cercenaba a liberdade. Ou que neste lugar da finca que rodea as Torres, no mesmo lugar acaso no que a condesa de Pardo-Bazán disfrutou da vida foron farenhaizados, foron queimados libros sospeitosos ou así considerados de atentar contra ela pola entón esposa do xeneral, aquela santa muller visitadora asidua de xoierías e tendas de antigüidades ás que, no caso das de Pontevedra, Filgueira Valverde avisaba de que dona Carmen viña e polo tanto manteran os seus negocios pechados e a salvo dos espolios.

O que abondan son lugares nos que gardar esa memoria sen necesidade ningunha de que sexa na casa duna muller libre, dunha escritora cabal que, por certo, politicamente non se pode considerar de esquerdas. A min ocórrenseme varias, a saber: Gernika, a estrada que leva de Málaga a Almería, a praza de touros de Badajoz, e os centos de paredóns nos que se fusilou a tanto inocente polo mero feito de pensar distinto. Igual que chegado o caso a memoria cabal do acontecido debe perdurar en Paracuellos e máis en todos aqueles lugares nos que a vesania procedente do outro bando deixou constancia do paso dun dos cabalos da apocalipse.

E mentres que non se faga das Torres de Meirás dun lugar no que evocar a morte senón, ben polo contrario, outro e ben distinto no que louvar a liberdade de creación, as liberdades todas que se nos recoñecen ós humanos e que Emilia Pardo Bazán exerceu e disfrutou todo ó longo da súa vida de xeito que a súa testemuña ennobreza as nosas vidas. E logo, cando se baleire Cuelgamuros de tódolos restos dos, queiras que non queiras, alí trasladados en tempos do xeneral Franco que volvan poñer o seu cadáver no sitio no que, non se sabe se el ou se os seus achegados, determinaron que era o que lle correspondía. Alí, el só, unha vez debidamente desacralizado o lugar e presidindo a enorme nave unha reprodución xigante do cadro que pintou Tino Grandío e, non sei moi ben por que, se me veu hoxe a min á miña cabeza.