Réquiem por unha Valencia en branco e negro
No ámbito editorial hai libros, best sellers e fenómenos literarios. Os primeiros poden variar en calidade e influencia, os segundos soen ir acompañados de premios guiados ou de promoción publicitaria, mentres que os últimos acadan o éxito polo labor dos lectores, que expanden as bondades e virtudes da obra por recomendación encadeada.
E isto é o que ven de suceder con Noruega (Drassana), de Rafa Lahuerta (cinco edicións nun ano), escrita na súa particular versión do valenciano, é dicir da lingua catalá falada ao sur do río Sènia. Un vehículo lingüístico que está dentro das normas da Academia Valenciana da Lingua pero que de non de ser o rexistro persoal do autor lle (nos) resultaría artificioso.
Ao cabo, Rafa Lahuerta non é o que poderíamos considerar un escritor profesional e, en consecuencia, sometido ao imperio das editoriais e das normas académicas. Autor ata agora dunha única novela, en castelán, La balada del bar Torino (un canto a unha das súas paixóns, o València CF), esta crónica dunhas memorias ficcionadas, as de Albert Sanchis Bermell, esixían traspoñer a experiencia do autor e expresalas na lingua que mamou, ese valenciano popular urbano. El mesmo asume exercer esa valencianía sen complexos (nas antípodas dos blaveros que negan a catalanidade da lingua pero que despois só falan e escriben –se o fan- en castelán) e bota algúns dardos contra os fusteristas que tiñan a ollada posta en Cataluña por vergoña de seren valencianos e de como son boa parte dos valencianos: esaxerados, festeiros, tendentes á vulgaridade barroca, unhas manifestacións representadas nas Fallas.
Noruega conta en primeira persoa –a maneira de memorias xeracionais- a traxectoria de Albert Sanchis, un rapaz da zona vella de Valencia, veciña ao Mercado Central, onde os seus pais teñen un negocio de peixe salgado e salmón, que é quen dá nome ao comercio. Un barrio que desde o momento no que arranca a historia, na adolescencia do protagonista, comeza a padecer a degradación do paso dos anos sen que as autoridades interveñan, máis interesadas en ampliar a cidade con novas construcións sen personalidade na súa periferia.
Unha cidade, esa Valencia gris e esquecida polo franquismo, miserable ás veces pero sempre sentimental, que se veu amputada do seu río, o Túria, despois das terribles inundacións de 1957. Desviado o curso fluvial polo chamado Plan Sur –o máis caro e complicado, destrutor de amplas zonas de horta -, a cidade seguiu lonxe da auga: do río e, fisicamente e mentalmente, do mar, afastado o trazado urbano do Grau (o porto) e da zona mariñeira (el Cabanyal).
Rafa Huerta narra esa degradación da zona histórica que destruíu vivendas pero tamén –é o que é máis importante socialmente- comercios e vínculos persoais. Unha Valencia –fun testemuña- cuxos veciños protestaban nos anos noventa con pancartas nos balcóns que a comparaban con Beirut. Unha degradación na que ía en paralelo a do protagonista, náufrago dunha soidade progresiva despois da morte de súa irmá e dos seus pais.
E a evolución xeracional que actúa de pantalla de bares e tugurios, de costumes lícitos e ilícitos, da chegada de novos participantes neles –estranxeiros na súa totalidade- que rachan con aquela antiga familiaridade que había entre putas e borrachos. Unha Valencia, a dos locais de gastronomía popular –xa que logo en barrios mariñeiros-, que sucumbiu, como sucumbiron os da Barceloneta coa cortada das reformas olímpicas para 1992 en Barcelona.
Unha Valencia condenada –por sorte ou por desgraza- a desaparecer pola cobiza dos impulsores dese falso desenvolvemento que xerou barrios impersoais a base de hipotecas máis ou menos doadas e que baleirou os centros históricos a prol dun turismo de masas que acepta un comercio artificioso e uniforme.
Fun testemuña de tal feito cando –sería o ano 2005- merquei nunha tenda da praza Redona –singular coma poucas- unhas alpargatas (espardenyes) de tipo labrego por cinco euros. Poucos calzados tiven máis cómodos e a tan baixo prezo (aínda as levo decote en verán pola casa que temos nos Monegros oscenses). Hai cousa de catro anos, nuns días que pasamos na capital valenciana, procurei aquel comercio, que xa pasara a peor vida, substituído probablemente por unha tenda de roupa guai o por un bar de aperitivos para turistas. Esa Valencia na cal desapareceran esas espardenyes é a Valencia desaparecida que Rafa Lahuerta narra. Unha novela que cómpre ler. Esperemos que chegue a tradución castelá para que moitos máis participen dese réquiem.
Joaquim Ventura