Sandía
CHEGAMOS a finais de ano cunha columna de tema lingüístico. No
próximo, todas irán de-
dicadas a Dante do que conmemoramos os setecentos anos da súa mor-te (1321).
Así como en Galicia os falantes pódense atribuir a unha área da xeografía galega por una serie de rasgos comúns a deter-minadas zonas debidas a entonación, morfoloxía, rasgos fonéticos, etc. (pensemos en xouba, parrocha, mocarte ou bocarte), así tamén o fan os italianos na súa terra. Unha das máis coñecidas é a que comentaremos hoxe: as distintas designacións da froita que os botánicos coñecen como Citrullus lanatus.
Debaixo deste nome científico agóchase unhadas delicias máiscoñecidas e frescasdo verán, asandía, una froita que segundo as enciclopedias orixinouse no centro de África, dado que aquí se atopan as súas formas máis primitivas, e que de alí se expandiu o seu cultivo cara o norte mediterráneo e oriente.
De feito, dunha cidade do actual Pakistán, Sind, procede a designación sandía, un arabismo que ten un par de sinómi-mos:melón deaugaemelónde coitelo.Aquí chegounos seguramente como préstamo castelá, visto que ao sur do Miño, en territorio portugués, é unánime a forma melancia, de non clara etimoloxía a pesar de ese segmento inicial mel-.
Dentro do castelán, segundo CORDE, a base de datos cronolóxica dese idioma, a forma sandía documentase máis ben tarde, a principios do s. XVI, nun autor que nos informa que esa designación procede de Extremadura e que ben sendo a patilla ou a bateca mencionadas por Avicena. Curiosamente o etimólogo J. Corominas
xa atopa a forma san-
día, tal cal, dentro dun texto latino sureño no sec. XIII. O catalán ten unha solución da mesma base, sindria.
A xeografía lingüística italiana,pola contra, parece usar dunha grande variedade de vocábulos; podemosdicir que, poloxeral,entodooNorteemprégaseanguria. Este é o termomáiscomúnnaLombardíaeno Piamonte,e conlixeiras variantesangoria,anguriaelinguriaenMódenaepartedaEmiliaRomaña, a deaugurienoFríuliepartede Venecia.
SenembargonaItalia central, fundamentalmente na Toscana,a palabramáisusadaécocomero (pronunciado co-
cómero), convertíndose así na proposta polo italiano común.
Nazonameridionalaexpresiónmáisxeralémellone oumeloneoumeloned’acqua, verbassemellantesásdenominaciónsgalegas.Talvezapalabramáisestendidapolapenínsulamediterráneasexa cocomero(forte concentración no Lacio) conmoitasvariantes:cocomero(Umbria),cohomerorefletindo a gorgia da contorna(Toscana),cucònbra (Romaña),cucùmere(Apulia), cugeumaronaLiguria.