Historias orais: o milagre do Tambre

(Todos temos a obriga de rescatar aquelas historias antes de que pasen ao esquecemento, antes de que as súas testemuñas falen na lingua do silencio, esa que todos aprenderemos algún día, pero que ninguén, aínda, puido traducir a tempo).

Din que as lendas conservan algo de verdade e moito de imaxinación. Ás veces, os seus narradores limítanse a recollelas, outras, tamén revelan as súas fontes, ben para darlle verosimilitude, ben como mero recurso literario. Porén, non debemos esquecer que a súa xénese é oral, ata que alguén decide poñelas por escrito. Neste caso, nin vou recorrer a un Cide Hamete Benengeli nin dar os nomes reais dos meus informantes. Deixo ao seu criterio a súa valoración. O único que lle podo afirmar e aseverar, é, que o que vai ler, sucedeu. A historia que lles vou relatar remite a un traballo de pescuda oral, onde as poucas testemuñas vivas garanten a súa veracidade:

O milagre do Tambre. Estaba a irmá de D. Xosé na cama. A cabalo entre o primeiro ronquido e a segunda apnea, veulle ao sentido que deixara as xanelas abertas da Igrexa. Estaba a soprar con forza o vento e a corrente de aire ben podería apagar o Cirio Pascual. Segundo seu irmán, tiña que estar sempre preso ata Pentecoste.

– Non vaia ser o demo! – Pensou. Ergueuse da cama e foi mirar. A muller puxo unhas zapatillas. Botou man dun candil e sobrepuxo unha bata sobre o camisón. A casa do cura estaba xusto en fronte. Cando saíu pola porta, o gravado no lintel da cantería foi escurecendo o cristograma que quedaba ás costas: “‬∞ IHS 1584”. Mentres atravesaba a cañeira, a avelaíña luz do candil, ben pronto fixo refulxir outras: “Parroquial de San Xoán de Fecha”.

A candea seguía acendida. Pechou unha das xanelas por maior seguridade. Coas chaves na man, pareceulle oír os pasos de alguén que subía desde o Tambre. O camiño respectara o vello Camiño Real que comunicaba con Ponte Albar, antes de que o nome trocara polo de “Camiño dos defuntos”. Ao longo de tres quilómetros viñan abaneando as almas dos mortos, desde o val máis lonxe da parroquia para acadar o descanso eterno. Sen dúbida, as vistas tan extraordinarias sobre o canón do Tambre amenizarían o tránsito. O camiño ao final, convidaba a cruzar cara Trazo, a antiga terra dos Montaos, ou cara Santiago.

Probablemente se tratase dalgún mozo que volvía para Vilar do Rei, logo de mocear, pensou. Ela, para avisar da súa presenza, tusiu adrede. Non se sabe se foi por iso ou para botar o medo fóra. O certo foi, que ela tusir, tusiu. Nestas, o rapaz que viña efectivamente de mocear doutra parroquia, puido vela nitidamente: unha muller de branco que levaba unha luz saíndo do cemiterio. Iso foi o que repetiría unha e outra vez, como o tic-tac dun reloxo. Por riba, seica aquela pantasma lle falou.

Aquel rapaz no cruzou esa noite por Fecha. Xa non eran chispas as que saían das brochas dos seus zocos batendo nas laxes. Eran charamonas que alumeaban na noite. O ruído que aquel mozo fixo polo monte había que preguntarllo aos raposos. Non quedou un na parroquia! O zapateiro que tivo que arranxar os zocos agradeceuno xenerosamente. Outra cousa foi a pobre da moza que deixou no Agro do mestre. Cansa de esperar por el nos meses e anos seguintes, por pouco queda solteira. A irmá do crego foi verdade que o chamou:

– Non corra, que son a irmá do cura! Non corra, que son a irmá do cura!–. Pero o acovardado rapaz era como o lume que prende nos eucaliptos. Xa non había forma humana de paralo.

O conto rexoubouse por Vilar do Rei e Fecha. Nin que dicir ten, que en cada casa contouse á súa maneira. En Vilar do Rei todo foron atencións e agasallos, pois no tempo no que aconteceu esta historia críase firmemente que cando un mortal vía a Estadea, alguén moi próximo a el ou mesmo el morrería antes de cumprirse o ano. En Fecha sempre se dixo que en vez da Estadea o que viñera fora Deus a velo, porque aquel raparigo botou un ano enteiro se dar pancada, vivindo como un maraxá.

E ata aquí chega a historia que me contaron. Pero un servidor, a quen lle interesou tanto, foise a ámbalas dúas aldeas para saber se quedaba algo da mesma. E teño que dicir que a historia segue. Vaia se segue!

– Parménides, antes que Platón, xa nos dixo que os sentidos poden enganarnos: “Non intentes, seguindo o camiño do costume, tomar como regra o do teu ollo cego, o da túa orella chea de ruídos, nin o da túa lingua, senón que sexa a razón a que decida sobre os argumentos discutidos”. Imos co mito da caverna! Abride os libros na páxina 45! – Indicaba o mestre, ao tempo que o máis espelido da clase se ría e sinalaba a Xoán.

– ¡Ha,ha,ha! Dillo ao teu avó, dillo ao teu avó! A pantasma do Tambre!

Xoán tardou en sincerarse. Lembraba con cariño ao seu avó. E só prometendo non dicir nin revelar os verdadeiros nomes, contoume o difícil que fora na escola rural, antes de irse para Santiago. “Facíanme bullying, moito antes de que se inventase a palabra”, dicía.

Unha noite, seu avó colleu unha bobina de sedela e á beira das tres da mañá foi cara Fecha, onde a Igrexa e as casas apiñadas ao seu redor aínda gardan a mesma disposición. Atou cun par de nós a sedela á asa do campanario e retirouse, ata agocharse no monte. Abondaron tres tiróns para que que as primeiras caras asomaran polas ventás. Agardou uns segundos e volveu tirar. Na calma silenciosa da noite, as campás soaban a gloria. Ata o moucho calou para escoitalas. Case todas as casas podían ver a Igrexa. Ninguén saíu.

Cando preguntei en Fecha, mandáronme falar co patrón de Neto. Non se lembraba da historia da irmá do cura, pero si que unha noite as campás da Igrexa tocaran milagrosamente. Un par de veciños levaran o tema con certa reserva a Santiago e pediran voz para falar co arcebispo. A audiencia non pasou máis alá da atención dun cóengo. A petición para investigar o milagre quedaría en obxecto de estudo.

Así é como nacen algunhas lendas. Ademais, por respecto a Xoán, vou a pedirlle a vostede discreción e que non transcenda o conto. Moi poucos sabemos que, quen tocou de verdade as campás en San Xoán de Fecha, foi a pantasma do Tambre.