O reto mundial de asegurar un saneamento adecuado para todos
Cando imaxinamos os efectos do cambio climático pensamos no desxeo dos polos ou na desertización de grandes extensións de terra antes cultivable, pero case nunca pensamos nas consecuencias na nosa vida corrente. Este, con todo, constitúe tamén unha ameaza para un elemento básico en todos os fogares: o retrete.
O sistema de saneamento, baseado na dispoñibilidade de auga e na innovación que supuxo no seu día o sifón hidráulico e as cisternas domésticas conectadas a unha rede de desaugadoiro común, foi un avance básico para a salubridade pública e acelerou o proceso de urbanización ligado ao desenvolvemento industrial. Agora, nun momento crucial debido á crise sanitaria, este salvavidas na loita contra a transmisión de enfermidades non está asegurado porque é vulnerable ante a virulencia dos episodios climáticos (choivas torrenciais, inundacións e secas). Un sistema básico para o funcionamento das cidades corre perigo.
O Día Mundial do Saneamento, que se celebra hoxe, 19 de novembro, está impulsado por Nacións Unidas desde 2013. Este ano o seu lema é Saneamento sostible e cambio climático e busca concienciar sobre a nova realidade á que nos enfrontamos. As inundacións, as secas e o aumento do nivel do mar poden danar calquera parte dun sistema público –as tubaxes, os tanques ou as plantas de tratamento— e provocar verteduras de augas residuais, o que pode xerar unha emerxencia de saúde pública, así como deteriorar o medio. Por iso, é urxente fortalecer os sistemas, especialmente nas grandes urbes, para que resistan as inclemencias do tempo e sexan sostibles.
Segundo a ONU, uns 4.200 millóns de persoas en todo o planeta teñen sistemas de saneamento que son deficientes e vulnerables ou, nalgúns casos, carecen completamente deles. Por esta razón, os Obxectivos de Desenvolvemento Sostible (ODS), a folla de ruta para lograr un mundo máis igualitario e xusto, recollen no seu punto sexto o compromiso de conseguir en 2030 auga limpa e saneamento para toda a poboación mundial. A pandemia da covid-19 puxo de manifesto a importancia vital de ambos os servizos para previr e conter as enfermidades infecciosas, incluída o cólera e a febre tifoidea. As alianzas público-privadas (punto 17 dos ODS) son básicas para universalizalos.
O desafío de evacuar cada vez máis auga. Viaqua, comprometida coa calidade de vida das persoas, trata 72,4 hectómetros cúbicos de auga ao ano nas súas estacións depuradoras de augas residuais (equivalente ao consumo anual do 55,6 % da poboación galega). Aplica no saneamento os principios básicos da economía circular, como a reutilización dos recursos, a minimización e valorización dos residuos ou a autosuficiencia enerxética. A súa prioridade é tratar as augas residuais para devolvelas ao medio en boas condicións e coa calidade acorde á Directiva UE 21/271 e ás distintas normativas locais.
O novo desafío fronte o cambio climático é lograr que as cidades evacúen co menor impacto ecolóxico un fluxo de auga (residuais e pluviais) cada vez maior. A solución pasa pola integración da rede de sumidoiros coas depuradoras, para así restituír ao medio natural as augas captadas nas mellores condicións posibles. O problema é que a da choiva non está limpa, especialmente nas grandes cidades, polas emisións contaminantes do tráfico de coches e as industrias.
Por iso, é necesaria unha revolución na xestión, da man da dixitalización e as novas tecnoloxías. Trátase de introducir sensores en toda a rede, tratar de forma global os datos, elaborar programas de limpeza da rede e xestionar de forma integral os tanques e depósitos. Por iso, apostan pola xestión e limpeza avanzada e tamén polo control de verteduras utilizando diferentes tecnoloxías, como a inspección preventiva da rede cun equipo de cámara de TV (CCTV), coa que no ano 2019 inspeccionaron un total de 54 quilómetros de redes e colectores.
A innovación tecnolóxica relacionada co saneamento tamén é fundamental na loita contra a pandemia, na que anticiparse é básico. Para iso, SUEZ España desenvolveu City Sentinel, unha ferramenta de monitoraxe que detecta e cuantifica a presenza nas augas residuais do virus SARS-CoV-2, o que permite seguir a evolución do virus e predicir posibles rebrotes. En Galicia, Viaqua está a implantar esta ferramenta de monitoraxe, sendo o concello de Betanzos o primeiro en empregar esta tecnoloxía, que permite detectar a existencia do virus antes de que se manifesten os primeiros síntomas nas persoas afectadas.
Deste modo, Viaqua continúa apostando pola innovación a través de Cetaqua Galicia, que está a desenvolver proxectos de investigación centrados na revalorización de residuos procedentes das correntes residuais. Estes proxectos enfócanse na produción de ácidos graxos volátiles, unha materia prima da industria química que pode empregarse para producir bioplásticos, pinturas e produtos de limpeza, e na recuperación de polifenoles, compostos de orixe natural procedentes dos residuos, que serven como antioxidante e son fonte de interese para as industrias farmacéutica, cosmética e alimentaria.
Un saneamento responsable. Ademais, fronte a situación excepcional de máis horas de estancia nos fogares creada pola pandemia, a compañía lembra a importancia de non tirar polo retrete e vertedoiro cabichas, aceite, produtos para o coidado persoal (toalliñas, tampóns e bastonciños dos oídos, entre outros) e medicamentos. Estes desperdicios son responsables de atascos importantes nas baixantes das comunidades de veciños e rede de sumidoiros públicos, cun encarecemento de entre o 10 e o 15 por cento no custo do mantemento das redes, é dicir uns 230 millóns de euros adicionais ao ano en España segundo a Asociación Española de Abastecementos de Auga e Saneamento (AEAS).