Tempo de castañas
O primeiro magosto ao que asistín foi en Madrid, cando marchei á Universidade Complutense a facer a especialidade. Fora un sábado nun souto onde os galegos nos xuntamos para celebrar a entrada do outono. Unha festa campestre para degustar o viño novo, así como as delicias da matanza e das castañas, froitos últimos nesa paisaxe melancólica de tornasoles dourados e gaita, nunha fría e ventosa tarde que se esfiañaba en acordanzas.
No outono en Santiago, na tardiña, as rúas recendían a castañas, mentres as gárgolas rebordaban auga, botándoa sobre o lousado. Aquel aroma quentaba o aire húmido. As castañeiras agochadas nas súas mantelas, ó abrigo dos soportais, coidaban das brasas e removían as castañas naqueles fráxiles postiños de táboas onde vendían pan e froita, larpeiradas, caramelos e pan de figo e baixo man tamén, cigarros soltos e tabaco rubio. A patacóns, a real e a peseta sobrevivían cunha economía que non cotizaba en bolsa. Elas estaban neses ángulos das columnas que esquivan o frío. Aquela tarde de outono, na ampla soidade de terras e xentes, acordeime das castañeiras das rúas, como figuras encaixadas no granito, que fuxían do pórtico da pobreza para falar unha miga ou escorrentar esa humidade que se mete entre os refaixos da alma. Ó calor das brasas nas que se asan as castañas pasan as horas e quédalles tan so un vago sabor redondo e tostado dun tempo ido.
Había, que recorde, cando era neno, varias castañeiras repartidas estratexicamente. Na Rúa Nova houbo tres, unha ó lado do Teatro Principal, a señora Esclavitud, a única que permaneceu máis tempo e poderíamos considerala a decana, outra fronte ó Salón Teatro e a terceira na esquina de calzados Mallorca. Ó pé das Praterías, na Rúa do Villar, fronte á casa do Deán, había unha señora grande, rosmona e malas pulgas. Na Praza da Inmaculada había outra nos soportais e en Cervantes, preto da igrexa de San Bieito, outra. No outono as rúas engalanábanse coa permanente festa das castañas que facían máis doméstica e familiar a cidade.
Na casa tomábanse ás veces de sobremesa. A nosa nai sorprendíanos cun doce feito con castañas cocidas e anís. Algúns días grandes, facía unhas que ela chamaba “castañas borrachas” cun xarope de azucre moído e unhas pingas de benedictine. Relambéndonos, aplaudíamos con vivas a nosa nai e logo cravabamos os ollos na fonte baleira.
Os grandes consumidores eran os estudantes, sobre todo, as mulleres, xa que a parte do gustosas que eran a calquera hora do día, completaban o réxime alimentario da auga chirla das ceas das pensións. Ademais, nos días de frío, o cucurucho quentaba as mans e parecía que aquela friaxe que chegaba ata a alma en canto as comiamos, un morneo agradable confortaba coma unha caricia.
Pouco a pouco, as castañeiras foron desaparecendo das rúas. Quedaba no granito a sombra leve dun roce, o oco da persoa que sentiu nas súas costas o longo paso das horas. A última foi a señora Esclavitud que unha noite uns desalmados tentaron atracala e grazas uns estudantes que os puxeron en fuga, non pasou nada. Logo foi o seu xenro e a súa muller, os cales se fixeron co postiño e aínda nos anos sesenta seguían alí.
Foi un día de novembro, cando na esquina de calzados Mallorca, apareceu Manolo, o barquilleiro, cunha flamante máquina de trenexpendedora de castañas. O éxito estivo asegurado, pero os expertos neses froitos dos soutos, obxectaron que as da máquina diferenciábanse das asadas na grella porque non tiñan ese tostado, un pouco chamuscado, que lle engadía un sabor máis forte ás balocas. As avoas facían cola cos nenos que pasmoneaban ante o enxeño que, de cando en vez, botaba fume e soaba a unha bucina. Manolo tiña dúas paradas fixas, a outra era na Porta Faxeira. Cando chovía, púñase a cuberto nos soportais do Toural.
De atracción da grea infantil, tamén por estrañas circunstancias requiriu a atención dos policías que tiveron que investigar a desaparición misteriosa da máquina, cando Manolo se viu obrigado por unha necesidade perentoria a abandonar o negocio e á súa volta xa non encontrou a máquina que deixara fronte a farmacia de Gómez Ulla. Maceira, o sabuxo policial, tomouno como unha falcatruada estudantil e non lle deu máis importancia. O castañeiro desolado non sabía para onde tirar. Corrían rumores como a cobranza dunha débeda, ou unha vinganzapor un asunto de competencias. O caso é que o día meteuse en auga e cando que se fixo de noite aínda a máquina do tren non aparecera. Manolo non daba creto ó sucedido. Maceira tranquilizábao de que aparecería pola contorna. Sería un varredor, a iso das oito da mañá, que a encontrou en Entremurrallas coas chemineas dobradas. Una cortina de chuvia ondulaba o aire que non recendía a castañas.