“As dificultades das creadoras non naceron coa pandemia”

Hoxe a escritora Berta Dávila presenta na libraría Numax, ás 19.30 horas, o seu novo libro, Illa Decepción. Estará acompañada de Carlos Lema, director da Editorial Galaxia. Por mor das restricións sanitarias contarán cun aforo reducido a sete persoas previa reserva. Esta realizarase por orde de solicitude no correo comunicacion@numax.org. Ante estas restricións o acto será retransmitido vía streaming a través das redes sociais.

Berta, elixo este primeiro interrogante da novela: Que queda de nós nas casas onde vivimos noutro tempo, Berta? Un ‘totum revolutum’ de emocións?

Quedan marcas físicas e emocionais, un sedimento de quen somos, que se suma ao que foron outras cando viviron os mesmos espazos ca nós. Os lugares configuran identidades e recollen os rastros que deixamos. Son depósitos de memoria. No caso da literatura, esa memoria é un artificio, un relato. Todo relato é unha construción, unha arquitectura como a da casa.

Cres que é posible revivilas se abrimos as súas portas?

Podemos regresar aos lugares queridos a través da escritura. Unha novela pode abrir un corte transversal no espazo e no tempo que ofrece a opción de reinterpretalos, de construílos outra vez ou doutra forma. Se o espazo e o tempo son unha especie de tea, a literatura pode dobrar esa tea en varias partes e facer confluír distintas zonas do pano ao elaborar un bordado que as atravesa. Non se trata de revivir, senón de erguer significados novos que conecten estratos diferentes da experiencia ou da interpretación desa experiencia que fixeron antes outras.

Imaxino que se naquela casa pasamos os primeiros anos de vida, as secuelas (boas e malas) poden percibirse máis intensamente?

Entendo que a distancia fai o seu traballo. Non hai nostalxia sen distancia, por iso é suxestiva a posibilidade de revisar un tema a través da escritura, porque ofrece a posibilidade de darlle forma, non de referilo. As secuelas persoais son irrelevantes, o que me interesa é a posibilidade de construír unha illa, de poñerse no lugar da náufraga que chega a unha praia despois de que o barco afunda e levanta alí algo propio.

Cal é ese soño que leva á protagonista a voltar ao apartamento?

A protagonista soña que perde a súa casa coma se a casa fose calquera outro obxecto extraviado, igual que se perde un bolígrafo. O soño funciona como punto de partida e tamén como metáfora, se se quere, do involuntario. Aparece aí a posibilidade de que as novelas sexan un lugar capaz de dotar de significado ás cousas que na vida son fortuitas. A literatura é unha estratexia capaz de dar significado ou sentido á vida.

Non sei que me pasaría se eu voltase tamén... Ao mellor os nosos lectores tamén se preguntan que lles ocorrería se vivisen a experiencia...

Entendo que no libro hai algunhas respostas sobre iso e, máis que outra cousa, moitas preguntas. Ningunha sabemos o que pasaría, pero podemos escribir novelas nas que formular hipóteses e observar como se desenvolven. Ao cabo, é unha premisa clásica da narrativa o “calquera cousa pode pasar cando menos o esperas”. É unha das razóns polas que relatamos e contamos e é unha das cousas que fan da literatura algo prodixioso.

Por que decidiches, Berta, tratar este asunto? Foi quizais unha especie de ‘terapia’?

O tema da casa é un símbolo poderoso, un universal, por iso supoño que ten un tratamento literario longo en todas as tradicións literarias. Nese sentido penso que todas as miñas novelas teñen que ver cun acontecemento arredor do que aparece todo o demais, que é o que verdadeiramente quero contar.

Neste caso é a casa, pero podería non ser. Arredor dela está o regreso, o fracaso, a nostalxia e a confrontación co desexo e coa expectativa. Eu relaciónome coa literatura coma se fose un lugar e non un obxecto: unha novela pode ser unha illa, tamén. Pero a literatura é un resultado, non unha ferramenta en sentido estricto. A escritura terapéutica é outra cousa distinta á literatura, pretende ser un instrumento a disposición de algo, cunha intención sanadora, de reparación, ou doutro tipo. A escritura literaria, en cambio, non pretende nada parecido, ao meu ver, independentemente de cal sexa a súa recepción, e independentemente da súa capacidade para acompañar a quen le na súa experiencia do mundo, ou de achegar significados que interfiran con esa experiencia.

Hoxe, ademais, presentas o teu libro en Numax, que xa é un lugar de referencia da cultura en Santiago. Nese acto haberá unha defensa para a non sempre ben tratada cultura nesta pandemia?

Estou moi contenta de poder presentar Illa Decepción neste tempo e de poder conversar con Daniel Salgado e Carlos Lema sobre el. A presentación terá aforo limitado e poderá seguirse online, que é o signo dos tempos. Non creo que ningún dos tres teñamos unha vontade de defendernos de nada e tampouco me agrada facer defensas ou adxudicar culpas nunha clave de xeralización cando as situacións que se producen son produto de responsabilidades persoais moi concretas.

É posible seguir creando neste tempo, Berta?

As dificultades das creadoras non naceron coa pandemia, son problemáticas sistémicas ás que se engade o feito de que calquera crise afecta dun modo máis agresivo aos máis débiles. Claro que é posible seguir creando neste tempo, pero facelo non é inocuo para os individuos. Esixe renuncias persoais e esforzos extraordinarios. Non estou falando de renunciar a unhas vacacións. Estou falando de pasar frío. O traballo cultural está fondamente precarizado.

Tes xa unha traxectoria literaria, pero se alguén non che coñece, que libro lle recomendarías que lese primeiro?

Non sei se as autoras somos as persoas máis indicadas para recomendar os propios libros. Supoño que sempre recomendamos o último libro que escribimos, por unha razón de distancia afectiva.