Carvalho Calero, o polígrafo que logrou a canonización da historia da literatura galega

SANTIAGO DE COMPOSTELA. E.P. Ricardo Carvalho Calero (1910-1990) representa unha figura transcendental na evolución da creación, a expresión literaria e a causa do idioma e un referente incuestionable que logrou a canonización da historia da literatura galega alí onde outros fracasaron.

O autor naceu e criouse no barrio de Ferrol Vello, na mesma cidade departamental, ata que se trasladou a Santiago de Compostela para estudar Dereito e Filosofía e Letras. Foi alí onde se penetrou tanto no galeguismo cos movementos culturais da época, como o Seminario de Estudos Galegos, e que lle levou a exercer unha activa militancia nacionalista no Partido Galeguista.

Carvalho Calero colaborou con numerosas publicacións, como A Nosa Terra, ademais de impulsar as súas primeiras obras cultivando o xénero poético, primeiro en castelán e despois en lingua galega.

Nunha entrevista con Europa Press, o presidente da RAG, Víctor Freixanes, destacou a figura do ferrolán como un home “entregado a unha causa, a causa da lingua e a cultura”, que contribuíu cunha obra “xigantesca” e con “lealdade” dun modo extraordinario.

“Constrúe un universo por primeira vez, un sistema documentado”, en alusión á historia da literatura galega, ademais de tratarse dun poeta “intenso e esixente”. “Percorre todo o século, como o cometa Halley”.

O académico Henrique Monteagudo destacou a “traxectoria” do ferrolán, sobre todo “nas décadas centrais do século XX”, e que foi un “defensor da República” que axudou a “rescatar o galeguismo” cando arrincaron os primeiros intentos de resistencia cultural trala Guerra Civil. “El estaba alí”, insistiu, sobre todo na Editorial Galaxia, entidade coa que colaborou “estreitamente”.

Tralo golpe militar, o autor entrou en combate como miliciano do bando constitucional e republicano, e posteriormente foi represaliado, condenado por separatista e encerrado en Xaén. A pesar diso, a partir de 1941 puido saír de prisión, entregouse ao ensino privado en Lugo e reencontrouse cos galeguistas que permaneceron en Galicia.

HISTORIA E GRAMÁTICA

O autor foi membro da Real Academia Galega desde o 58, exerceu un destacado traballo investigador coa súa tese ‘Achegas á literatura galega contemporánea’ e que desembocou na publicación da ‘Historia da literatura galega contemporánea’ (1963). “Houbo intentos importantes anteriores, como Murguía. Obras que tentaron facer ese labor, dalgunha maneira, de canonización. Pero quen o logrou foi el coa súa Historia da Literatura”, segundo destacou o académico Xosé Luís Axeitos.

Neste sentido, Axeitos insistiu en Carvalho como “un home con tal capacidade de servizo á sociedade” que chegou a impulsar unha Gramática galega, que foi “fundamental” para a textualización da cultura. O profesor valorou especialmente o seu carácter “pioneiro” nos estudos rosalianos.

“Hoxe todo o mundo admite que Rosalía é autora de textos fundacionais, unha figura fundamental, pero nos 50 non era tan fácil establecer ese criterio”, lembrou, insistindo en que o ferrolán “contribuíu a fundamentar esa crenza” co seu traballo.

De feito, Carvalho Calero logrou un posto de agregado no Liceo Rosalía de Castro e foi nomeado titular da cátedra de Lingüística e Literatura Galega no 71. O escritor dedicou os seus estudos á lingua galega, sobre todo á coherencia histórico-lingüística do idioma, situándose como un defensor das teses que marcarían o movemento reintegracionista.

OBRA EXTENSA

Entre a súa obra poética destaca ‘Vieiros’ (1931), ‘Poemas pendurados dun cabelo’ (1952) ou ‘Pretérito Imperfeito’ (1980), e tamén cultivou o teatro e a narrativa.

“Non podemos esquecer a súa contribución creativa no campo da novela, da lírica e loxicamente do teatro e do ensaio”, valorou Axeitos, onde ‘Scórpio’ (1987) supuxo a súa obra “máis importante” na narrativa.

Henrique Monteagudo destacou a súa “valiosa” obra literaria, “tanto como poeta como narrador”, e valorou o seu papel na historia galega, levando “unha vida moi coherente, moi sacrificada de entrega ao país” e consagrándose como un “intelectual honrado e honesto”.

INSPIRADOR DO REINTEGRACIONISMO

“Trátase sen ningunha dúbida do maior e mellor polígrafo da súa xeración”, destaca a escritora Pilar García Negro, quen lembrou que o intelectual ferrolán foi tamén “absolutamente crítico e clarividente” respecto ao “corset legal” no que estaba a lingua galega.

Carvalho foi un firme defensor dun galego culto máis próximo ao portugués e ás súas raíces, sobre todo durante o final da súa vida. Esta opinión confrontaba directamente con outros sectores que optaban por outra norma máis próxima á oralidade (a normativa oficial que perdurou ata a actualidade), e o autor terminou relegado ao escurantismo durante anos.

“Lamentablemente foi desprezado, mesmo proscrito. E isto forma parte dunha verdade histórica que non se pode ocultar”, insistiu García Negro. Esta situación permitiulle, con todo, recibir o aprecio e a conexión de numerosas asociacións e entidades de base que recollen a súa testemuña hoxe en día, como AGAL e A Mesa Pola Normalización Lingüística.

UNHA FIGURA REIVINDICADA

Carvalho Calero foi unha candidatura moi reivindicada desde a sociedade para ser homenaxeada no Día das Letras Galegas, como o Concello de Ferrol, sectores do reintegracionismo, a asociación de escritores ou desde o propio seo da Academia, da man de intelectuais como Francisco Fernández del Riego, “gran amigo e compañeiro de xeración”.

Agora, a homenaxe será posible no ano no que se conmemora o 110 aniversario do seu nacemento. “Quizais por iso un sector amplo da Academia decidiu saldar esta débeda histórica”, considerou Monteagudo.

Xosé Luís Axeitos insistiu en que xa só a publicación da Historia da Literatura Galega “sería suficiente, e un mérito esencial e fundamental” para dedicarlle o 17 de maio a Carvalho Calero.

“É incuestionable, todo o mundo sabe a súa significación dentro da cultura galega”, sinalou, incidindo en que a cultura nacional atopou o seu “horizonte de referencia” na obra de Ricardo Carvalho Calero.