“Eu non son dos que naceron para ser xornalistas”

Perfecto Conde Muruais, xornalista e escritor galego, naceu en Xinzo (A Pontenova) o 13 de abril de 1943. A súa carreira pasa por numerosos diarios e informativos: membro da redacción en Galicia da TVE, onde foi pioneiro na utilización do galego e onde entrevistaría a figuras tan relevantes como Otero Pedrayo, Blanco Amor, Rafael Dieste, Ánxel Fole... Tamén foi corresponsal en Galicia da BBC de Londres, na que asinou co pseudónimo de “Antonio del Eo” por razóns políticas; redactor inaugural de El País, investigador para Interviú e moitos outros. Máis adiante levou a cabo unha extensa investigación xornalística en numerosos países de América Latina que culminaría coa publicación do seu libro “La conexión gallega, del tabaco a la cocaína”, obra que neste 2021 cumpre 30 anos, na que denuncia a normalización das relacións dos políticos con contrabandistas e narcotraficantes, precursora da famosa “Fariña” de Nacho Carretero.

Cando soubeches que te querías dedicar ó periodismo? E cando e como comezaches neste mundo?

Eu non son dos que naceron para ser xornalistas. Esa non era precisamente a miña vocación, se é que tivese algunha. O que pasa é que un bo día do ano 1968 lin nalgún xornal de Galicia a convocatoria de ingreso na ‘Escuela de Periodismo de la Iglesia’, que tiña a súa sede en Madrid, e había que desprazarse á capital para examinarse. Estaba facendo a mili e presentarme a ese exame víñame que nin pintado para fuxir durante varios días da persecución fascista da que me facía obxecto un comandante que se lle metera na cabeza que eu era un perigoso comunista. Acudín a unha xestoría que se chamaba Llovo e que estaba a carón da Facultade de Letras, da que eu era alumno. Viaxei a Madrid e aprobei o exame. Posteriormente fixen os seguintes cursos e, cando me tocou gañarme o pan de cada día, atopeime de cheo coa actividade xornalística case sen decatarme. O primeiro traballo deumo un falanxista que se chamaba Rodrigo Royo e que editaba o primeiro xornal madrileño que se imprimiu a cores, o Diario SP. Pouco despois tiven a sorte de que Raimundo García Domínguez, o mestre Borobó, me acollese na revista Chan, que el diría. Foi así como empezou todo.

Antes de sabelo tiveches algunha outra aspiración profesional?

Dada miña orixe rural –nacín nunha aldea da provincia de Lugo– na miña casa querían que eu estudase Medicina pola sinxela razón que xa había un médico na familia, e esta era unha profesión de relumbre naquela sociedade. O profesor Xesús Alonso Montero descubriume a literatura e a sociolingüística e iso viroume a vida cara as Letras, pero inicialmente non era o xornalismo o que eu parecía estar buscando.

Crees que é necesario ter vocación para ser un bo periodista?

Nunca fun eu moi de sentir inclinación a calquera estado, profesión ou carreira e menos aínda de recibir a chamada de Deus a calquera estado, especialmente ao relixioso, que iso ben sendo a vocación dende que o latín inspirou a palabra. Para ser un bo xornalista o que se precisa é boa formación, moita conciencia crítica, enorme curiosidade e ilustración, vontade de atopar a verdade das cousas, afán de saber e insubornable decisión de comunicarse co mundo que a un lle toca vivir.

Para facer as investigacións que fixeches, que era o máis importante?

Estar disposto a traballar sen filtros. A cara descuberta. Aínda que algunha vez fose necesario vestir algún disfraz para chegar e certos sitios. É primordial escoitar e ver todas as fontes posibles, escudriñar ata o fondo da realidade, que sempre é complexa e multifácética.

Cando e como decidiches investigar sobre o narcotráfico?

Sempre me chamaron moito a atención os mundos da escuridade, as clandestinidades, os segredos, o que hai debaixo das tonas... Empecei fixándome no estraperlo, unha actividade que nos deparou un mundo verdadeiramente fascinante que a literatura galega non soubo desvelar como merecía, salvo no caso de Silvio Santiago e pouco máis. E, a partir de aí, esa fascinación levoume a investigar non só o contrabando senón tamén o narcotráfico e a súa socioloxía.

Eras consciente da relevancia que ía ter a túa investigación e posteriormente a túa obra?

A ver, eu do que era conscente é de que estaba tratando un tema fundamental para explicar un fenómeno que tiña implicacións económicas, sanitarias, legais, culturais, etc. Era fácil decatarse de que o narcotráfico acabaría conquistando non só os mercados internacionais senón o cine, a televisión, certa literatura... Eu nunca pensei en ser o Don Winslow ou o Roberto Saviano dos idiomas español ou galego. Ese papel élle máis acaído a Nacho Carretero. A min, en todo caso, gustaríame máis ser o noso John Dickie, pero esta aspiración cáeme moi grande.

Respecto á túa investigación, cal pensas que foi o punto de inflexión que provocou a mudanza na perspectiva da xente galega sobre o contrabando e o narcotráfico?

É dificil colocarlle un punto concreto de inflexión á evolución dos fenómenos sociais. O paso do contrabando de tabaco, por exemplo, ao narcotráfico era algo que tiña que darse algunha vez e, se cadra, influiu moito a estancia en Madrid –primeiro levando vida de millonarios e despois no cárcere– dos capos colombianos Jorge Luis Ochoa e Gilbertio Rodrigues Orejuela. Durante o franquismo os cárceres españois foron universidades dos loitadores pola liberdade e, se cadra, na transición pasaron a ser colexios maiores do narcotráfico e da corrupción.

Agora ben, e querendo concretar algo a resposta, quizais ese punto de inflexión radique no cambio de actitude que mostrou a sociedade respecto ao narcotráfico. Durante moito tempo, os narcotraficantes foron vistos nas súas zonas de máis influenza case con admiración. Relumbraban polos coches de luxo que manexaban, os restaurantes e as discotecas que frecuentaban, as mulleres das que que se facían acompañar, as súas mansións, etc., ata o punto de que na ría de Arousa había nenos que, se lles preguntaban que querían ser de maiores, respondían que narcotraficantes. O efecto mortal que causou a drogadición entre mozos e mozas –en Vilanova por exemplo, desapareceron case dunha tacada preto dunha ducia dos compoñentes dun equipo de fútbol– fixéronlle ver a moita xente os dentes do lobo. Paralelamente, unha maior e máis eficaz persecución policial e xudicial do narcotráfico, e a decisiva participación concienciativa desenvolvida por organizacións como a das madres contra a droga, contribuíron eficazmente a que houbese un cambio de paradigma. Todo isto callou enormemente na sociedade. Os partidos políticos xa non acollen como acollían o aporte económico do narcotráfico. Sito Miñanco pasou de ser un Robin Hood de cartonpedra a un preso case permanente. A mala consecuencia?, que os narcotraficantes tamén aprenderon moito con esta experiencia e pasaron a ser máis ocultistas, máis taimados, e mellor organizados para ocultaren os seus negocios ilícitos. A realidade é que, lonxe de diminiuír ostensiblemente o narcotráfico, cada vez son máis grandes as súas operacións e máis extendidas se atopan as súas redes. A aplicación unicamente dunha política prohibicionista fracasou totalmente en todo o mundo.

Tes manifestado noutras entrevistas que na época na que ti investigabas apenas existía perigo, pero que agora si que o hai. A qué se debe isto?

A ver se non esaxeramos [rí]. Perigo, perigo, nin o había tanto antes nin o hai agora. Felizmente neste aspecto nunca fomos Sicilia, nin Colombia, nin México. E nin falta que nos fai. Evidentemente un xornalista que investigue o narcotráfico o que non pode esperar é que os investigados o conviden a xantar nos restaurantes con estrelas Michelín ou que o stablishment lle acade premios con axóuxeres. Dito isto, si que é certo que os narcotraficantes de agora son moito máis herméticos e amosan algunha inclinación maior á violencia contra os xornalistas. A explicación coido que é fácil: decatáronse que as súa política de relacións públicas é incompatible co respecto á liberdade de información e de opinión. O narcotráfico non é precisamente un mundo democártico.