“Nesta conquista que acabamos de obter, hai que recoñecerlle o gran mérito á figura de Ramón Sampedro”
O día 17 de Decembro aprobouse no Congreso a proposición da Lei Orgánica de regulación da eutanasia (LORE). Nela defínese a eutanasia como “A actuación que produce a morte dunha persona de forma directa e intencionada mediante unha relación causa-efecto única e inmediata, a petición informada, expresa e reiterada no tempo de dita persona, e que se leva a cabo nun contexto de sufrimento debido a unha enfermidade ou padecemento incurable que a persona experimenta como inaceptable e que non puido ser mitigado por outros medios.”
A asociación federal do DMD (Dereito a Morir Dignamente) fundouse no 1984, e rexistrouse no Ministerio de Interior cos seguintes fins:
1. Promover o dereito de toda persona a dispor con liberdade do seu corpo e da súa vida, e a elixir libre e legalmente o momento e os medios para finalizala.
2. Defender, de modo especial, o dereito dos enfermos terminais e irreversibles a morir sen sufrimento, se este é o seu deseo expreso.
Na actualidade, esta asociación está formada por máis de 7.000 socios e varios miles de simpatizantes. Hoxe falamos con Ascensión Cambrón, profesora emérita de Filosofía do Dereito, Moral e Política na Facultade de Dereito da Universidade da Coruña e presidenta da asociación do DMD de Galicia.
Bos días Ascensión, canto tempo levas dentro desta asociación? e ocupando a presidencia?
Levo dende 2014 que me fixen socia, e convertinme na presidenta no 2016. Estudando sobre a cuestión da eutanasia levo máis tempo, xa que mentres estaba en activo na docencia fixen algúns traballos relacionados cos dereitos humanos, e concretamente en torno á necesidade de xustificar moral e legalmente o exercicio deste novo dereito individual.
Poderías definir cal é a vosa función?
Pois esta asociación, que leva 36 anos existindo, ten sido un referente importantísimo na loita polo recoñecemento do dereito a unha morte digna, é dicir, polo recoñecemtno da eutanasia, que se conseguiu o 17 de decembro. Os anos anteriores a DMD foi tecendo unha serie de pautas críticas en relación ás posibilidades médicas e respecto a profundizar nos dereitos dos pacientes, tratando tamén de dar a coñecer á xente estes dereitos, sobre todo a través do Documento de Consentemento Informado e do testamento vital.
E en qué consistiu exactamente o voso labor co Documento de Consentemento Informado?
A nosa actuación facilitou a implantación de iniciativas que comenzaron no Parlamento Europeo no ano 2000, que poñían enriba da mesa a importancia de incorporar o respeto ós dereitos humanos nas prácticas médicas e investigadoras da medicina. Tras estas suxestións da UE, deuse un prazo para a adhesión dos gobernos nacionais, e España adheriuse nese mesmo ano. Dende entón comenzaron as iniciativas para levalo a unha Lei Orgánica, e así se fixo. Nela recoñecíase a vontade do paciente, de modo que se lle permitira rexeitar recursos clínicos ou terapéuticos extraordinarios que, ademáis, no caso de non querer tolerar podía chegar a interpor unha denuncia por encarnizamento terapéutico; estes novos dereitos víronse reflectidos no Documento de Consentemento Informado.
Dende entón levamos a cabo un gran labor de difusión, tanto en Galicia como noutras comunidades coa divulgación a través de charlas en centros sociais, institucións culturais, universidades...
Antes disto, dende que se levou a cabo a Lei Xeral de Sanidade de 1986 xa existía o Documento de Consentemento Informado, pero estaba centrado case unicamente na protección da actividade médica, para evitar, ante un resultado non desexado, que o paciente denunciara ó médico. Esa autorización era un cheque en branco para os profesionais. Por isto, foi a partir do ano 2000 que a asociación comezou a darlle máis difusión.
E co testamento vital?
No 2014 en Galicia abriuse un rexistro de documentos de vontades anticipadas, é dicir, de testamento vital, aquí denominado “instrucións previas”. Este tipo de iniciativas en Galicia difundíronse gracias á asociación. A nosa opinión é que ás autoridades sanitarias non lle deron divulgación suficiente para que a poboación estivera informada respecto da posibilidade de empregar este recurso.
No 2015, a instancias do grupo socialista no Parlamento de Galicia aprobouse a Lei 5/2015 de dereitos á dignidade dos pacientes terminais. Aquí se fixo o compromiso un pouco máis sólido, e se abren tres posibilidades: facelo diante de tres testemuñas (dous sen vínculos afectivos nin patrimoniais con quen fai o testamento), a segunda posibilidade é a realización diante dun notario pero aí tes que pagar, e o terceiro é facelo diante dun funcionario do Sergas nalgunha das delegacións do Rexistro Galego de Instrucións Previas (REGAI); en todos os casos o documento redactado ten forza legal e podes levalo a rexistrar a unha delegación do REGAI.
A importancia de facer isto en lugar de gardalo na casa reside en que se o rexistras e estás afiliado á Seguridade Social, ese trámite permite a incorporación do documento á túa historia clínica, para que en caso de que non te poidas expresar pola túa doenza, se aí estableces o que non queres que che fagan o médico queda obrigado a respectar a túa vontade.
En canto entre en vigor a lei poderase engadir a eutanasia a estas vontades, de momento unicamente se pode pedir o que xa dixen antes, que non te poñan tratamentos paliativos para alongar a túa vida cando tes un diagnóstico segundo o cal non vas mellorar. O documento pode ser modificado ou rexeitado en calquera momento, por suposto.
Entón ademáis de exercer como grupo de presión, tamén tivestes e tendes un gran papel á hora de concienciar á poboación, non?
Realmente iso ten sido unha loita bastante importante, nalgunhas comunidades deu uns resultados e noutras outros. No sentido de que nas comunidades autónomas onde a administración sanitaria colaborou na divulgación destos contidos das leis, e axilizaron tamén as delegacións, hai moita máis xente rexistrada. Galicia é a antepenultima por abaixo en rexistros... E paréceme moi importante destacar que nin se fixo un esforzo por informar ó persoal sanitario de atención primaria, que son quen reciben ó paciente de entrada e deberían estar informados, non só para eles poder informar, senón tamén para coñecer os límites da súa actividade. Non ten sentido que a un doente cunha enfermidade incapacitante total como pode ser a ELA nalgúns casos, ante unha afección gripal ou pulmonar se lle poñan antibióticos, cando a persona está desexando morrer porque a enfermidade tan invalidante é que lle ten quitado incluso a voz.
Segundo me dis, obviamente as forzas políticas teñen bastante que ver coa maior ou menor implantación destas medidas a nivel autonómico. No caso desta nova lei, pensas que sin o labor tanto previo como actual da DMD, o Goberno tería levado a cabo a proposición de lei?
A min paréceme que o feito de que o PSOE estea gobernando en coalición con quen está gobernando facilitou a mudanza da postura deste partido. Porque Esquerda Unida anteriormente e despois Podemos xa tiñan feitos diversos intentos de que se discutira no Parlamento a Lei de eutanasia, e cos votos do PSOE foron rexeitados. Neste sentido é certo que, que estean a gobernar en coalición con outras forzas ten axudado a que se dinamizara esta discusión. Porén, a reivindicacion que facemos dende a asociación DMD non ten en si mesmo un contido político como se entende habitualmente. A nosa é unha esixencia transversal de que se recoñeza un dereito encamiñado a evitar o sufrimento daquelas persoas que por desgracia lles afecta unha doenza incurable e que a medicina as pode manter con vida meses e anos como vexetais; e é que é loxico que non queiran isto, independentemente da súa ideoloxía. Sería errado pensar que os resultados das enquisas, onde un 84% dos españois está a favor da eutanasia, sexan todos ateos masónicos e da igrexa do séptimo día [rí], non é certo, hai moitísima xente que ten claro que eles non queren morrer a través da eutanasia, pero que lles satisfai como demócratas que, quen o precise, poida recurrir a isto.
Enténdese a aprobación da Lei Orgánica de Regulación da Eutanasia como unha victoria, pero cales dirías que son os seus principais problemas?
De feito a aprobación da lei para a nosa asociación é un punto de chegada importantísimo e un triunfo, porque nós non somos ignorantes da sociedade na que vivimos e da presión dalgunhas forzas poderosas para impedir que isto fora un dereito individual recoñecido. Por iso estamos encatados de que se teña aprobado, pero non é a lei que nos gustaría ao 100%, porque ten aspectos bastante burocráticos.
Isto que se chama garantismo, quere dicir na materialidade da vida que é moi restrictivo. Para un doente que cumpre as dúas condicións esixidas para poder solicitar a eutanasia, que son irreversibilidade da doenza e mais a liberdade para pedilo sen coacción, despois se engaden unha serie de procesos que implican que o solicitante debe repetir a solicitude ata en catro ocasións, e ademáis ten que pasar por unha comisión ética de avaliación e control, que é un rito burocrático que o único que fai é alonxar o tempo de aplicar a decisión.
Isto non nos gusta, e non nos gusta non só pensando nos libros, senón pensando nos modelos que aplican noutros estados onde a eutanasia está recoñecida, Bélxica, Holanda e Luxemburgo; aí existe unha comisión de avaliación e control, pero a súa actuación é tras a aplicación da eutanasia. Dúas veces ó ano esa comisión revisa os protocolos que se teñen empregado para axudar a morrer a quen o ten solicitado. Na nosa lei o que está previsto é que a actuación sexa anterior, e isto é un arma de dobre filo porque por un lado pode dilatarse no tempo e, por outro, que no proxecto de lei hai unha certa indefinición na caracterización desa comisión, xa que a deixa ás autoridades autonómicas debido á descentralización do servizo sanitario.
E isto é o que máis nos preocupa, xa que debería existir unha maior precisión nas características desa comisión, das súas funcións, quen as forma e quen nomea a esta xente... Ao non ser así, podería darse o caso de que haxa autonomías nas que non poidas acceder á eutanasia porque poderes políticos que teñen votado en contra non queiran que se aplique a lei. Isto pode levar ó que ocorre coa interrupción do embarazo, que é unha lei que debería amparar a todalas mulleres indistintamente da comunidade autónoma na que vivas, e resulta que non, que nalgunhas comunidades as autoridades non queren que se aplique; e isto pasa coa interrupción do embarazo e pasará coa eutanasia se non se precisan as competencias da comisión, este é o principal problema que lle atopamos á lei.
E qué opinades respecto da obxección de conciencia dos médicos?
Pois tamén é un asunto moi importante. Non pode ser que haxa unha lei que recoñeza un dereito se ao mesmo tempo se permite que a obxección de conciencia poda empregarse para bloquear a aplicación da lei. Esa é unha dinámica con relación ó discurso dos dereitos fundamentais que hai que ter moi clara. A min, en abstracto, paréceme que é bo que nunha lexislación ou nun ordenamento xurídico haxa algo relativo a respectar a obxección de conciencia. A cousa é que mentres gobernou a dereita con maioria absoluta, non se lles ocurriu acollerse a ese dereito, pero cando chegou o momento de compartir poder con outros sí reclamaron o dereito á obxección. Eu considero que nun ordenamento xurídico no que se contempla a obxección como a excepción á regra, o que tamén se ten que considerar é que o exercicio da obxección non pode invalidar o exercicio do dereito recoñecido. E isto é unha función que lle corresponde á autoridade pública, porque se non cargámonos a lexislación e os principios comunitarios.
Algunha mensaxe para aquelas personas que dubidan, teñen sentementos encontrados ou se posicionan en contra da eutanasia?
Hai quen, no debate parlamentario e na prensa, solicitan que o que fai falta en España son máis cuidados paliativos, a DMD concorda con isto, xa que é un servizo que non está suficentemente extendido, e efectivamente faltan unidades de cuidados paliativos. Pero os que agora piden cuidados paliativos estiveron gobernando moitos anos e o único que fixeron foi desmontar a sanidade pública, entón, que non veñan con panfletos. Os cuidados paliativos son un plus de garantías para os doentes, porque moita xente polas súas crenzas considera que a vida a dá e a quita Deus, e hai que respectar esta crenza; o que non quero é que que a min me obriguen a rexir as decisions na miña vida segundo esas crenzas. Esta é a cuestión clave, esta lei non obriga a ninguén, é unha lei permisiva, igual que a lei do divorcio, a lei non obriga a ninguén a acollerse a ela. Non é para quitarse a ninguén de enriba, como din algúns con moita perversión e de forma inaceptábel... Non é a experiencia do holocausto dos nazis, e o feito de que se faga calquera tipo de comparación con isto é unha ofensa a intelixencia, e hai xente que a fai.
Esta iniciativa é para socorrer a aquelas persoas que na fase final da súa vida necesitan non sufrir porque a medicina xa non lles da ningunha esperanza, e queren rematar con dignidade e sen agonía. Que non mareen a perdiz dicindo que é para aforrar cartos ou non sei que, a xente con sentido común sabe que non é así.
Moitas grazas polo teu tempo Ascensión, hai algunha cousa que che gustaría engadir á entrevista?
Gustaríame engadir que nesta conquista que acabamos de obter, hai que recoñecerlle o gran mérito á figura de Ramón Sampedro, que durante moitos anos fixo todos os pasos que a lexislación lle permitía para dar a coñecer que había que regular a eutanasia. Porque a solución que adoptou finalmente podía tela adoptado antes, pero el preferiu loitar para que este dereito se recoñecera. De aquí ao día da morte digna en Galicia, o 10 de xaneiro, que temos un acto en Porto do Son en recoñecemento do seu sacrificio, e de ter conquerida a súa esixencia, quero dar as gracias pola sinceridade coa que se comprometeu nesta loita polo dereito á morte digna das personas.
