Unha exposición do CCG rememora a pegada do rei Afonso X en Galicia

Neste 2021 conmemórase o 800 aniversario do nacemento de Afonso X, unha das figuras máis relevantes da cultura europea. Sobre esta efemérides se asenta o último proxecto expositivo do Consello da Cultura Galega (CCG) Afonso X e Galicia.

A mostra, que abriu onte as súas portas na Igrexa da Universidade en Santiago, convida a coñecer a enorme influencia da figura de Afonso X cunha peregrinaxe a través de documentos, testemuños arqueolóxicos, literarios e musicais que amosan o legado afonsino en paralelo ao esplendor da cultura galega na etapa medieval.

A mostra foi inaugurada pola presidenta do CCG, Rosario Álvarez; o presidente da Xunta de Galicia e presidente de honra desta institución, Alberto Núñez Feijóo; o conselleiro de Cultura e Turismo, Román Rodríguez; o presidente da Deputación de Ourense, José Manuel Baltar e o reitor da USC, Antonio López. O músico, musicólogo e medievalista Antoni Rossell é o comisario desta mostra que estará aberta en Santiago ata o 24 de abril.

A presidenta do Consello da Cultura Galega, Rosario Álvarez, destacou que a mostra “ofrece un itinerario polo universo afonsino en Galicia e reivindica a vixencia do seu legado. Rende homenaxe ao contributo do rei Sabio, responsable dese monumento da cultura universal que son as Cantigas de Santa Maria e autor destacado no cancioneiro profano. Ademais, esta exposición pon de relevo o brillo que Galicia e a cultura galega acadaron durante a Idade Media, cando a catedral de Santiago e o seu camiño de peregrinación constituíron un vizoso e próspero fenómeno cultural de transcendencia europea”.

O presidente da Xunta, Alberto Núñez Feijóo, puxo o acento na conexión do monarca con Galicia: “Unha conexión que se manifesta no literario coas Cantigas de Santa María, que situaron o galego como lingua de prestixio cultural e protagonista dun dos fenómenos artísticos máis valiosos e representativos da cultura medieval, que logrou inspirar aos nosos creadores do século XIX e XX”.

O presidente da Deputación de Ourense, Manuel Baltar, afirmou que Afonso X e os seus colaboradores “elevaron a lingua galega, na lírica profana e relixiosa da Idade Media, á maior categoría. Por iso foi polo que, en 1980, lle correspondeu ser homenaxeado co Día das Letras Galegas”.

Tamén salientou que “a miña beizón para todas as persoas que traballaron para facer realidade esta mostra, e o meu desexo de que sirva para descubrir, 800 anos despois do nacemento dun rei sabio que non puido chegar a ser emperador, as súas pegadas ourensás”.

Pola súa parte, o reitor Antonio López mostrouse satisfeito de poder sumar a implicación da USC a un proxecto singular pola propia personalidade poliédrica do personaxe. “Afonso X garda unha estreita relación coa idiosincrasia universitaria en canto foi unha figura máis preocupada polos límites do saber que polos lindeiros do territorio nun contexto histórico no que resultaba unha actitude adiantada ao seu tempo” engadiu.

Contenido. O relato expositivo non segue un criterio cronolóxico, senón que ofrece un percorrido flexible e multidisciplinar con cinco bloques temáticos.

A entrada sitúa o personaxe Afonso X na súa dimensión máis humana. Unha vez dentro, o segundo espazo está destinado a ofrecer a vida e conflitos persoais do monarca. O terceiro espazo recreará o obradoiro onde os manuscritos e as miniaturas cobran o protagonismo presentando o seu labor científico, histórico e cultural.

De seguido, o cuarto espazo está dedicado á zona da música e dos instrumentos medievais coas distintas reproducións chegadas de diferentes espazos. Desde aí accédese ao espazo central onde as Cantigas de Santa Maria relacionadas con Galicia se presentarán simultaneamente en seis pantallas aéreas, a modo de constelacións, facendo ese aceno ao mundo da astroloxía e astronomía tan importante para o monarca.

O último espazo está dedicado a ilustrar graficamente a sociedade medieval e a vida do monarca a través das imaxes do Códice Rico do Escorial das Cantigas de Santa Maria.

A exposición ten diferentes niveis de lectura, a través de códigos QR que remiten a un espazo web onde se aloxan textos recitados, música e informacións, ademais do catálogo virtual para enriquecer a visita.

Entre os contidos complementarios destaca unha serie de entrevistas aos especialistas Henrique Monteagudo, Helena de Carlos, Francisco Prado-Vilar, Carlos Núñez, Elvira Fidalgo e Eduardo Cebreiros.

un proxecto político e cultural. A mostra presenta o Rei Sabio como un monarca que tivo grandes logros culturais, pero tamén grandes fracasos e contradicións, que soñou ser o grande emperador de Europa e que acabou destronado polo seu propio fillo.

O relato constrúe a un home ocupado na construción dunha monarquía absoluta fronte á Igrexa e a aristocracia, cunha personalidade que se posiciona entre o pobo e a divindade, que ensalza a figura de Santa María en conflito co cabido compostelá. Ademais, emprega a lingua castelá na chancelaría e o galego na invocación a Deus e á Virxe coa intención de relegar o latín dos clérigos nunha estratexia político-cultural.

Tamén afonda na visión de universalidade do Rei Sabio no ámbito cultural, cos proxectos de tradución a diferentes linguas, coa súa vontade científica e coa súa concepción historiográfica.

A isto engádese a conexión política do proxecto real con todos os campos da cultura, é dicir, a “utilización” do proxecto cultural con obxectivos políticos, combinando diversos sistemas ideolóxicos para un mesmo fin: a consolidación e xustificación dun proxecto político centrado na persoa do monarca.

INVESTIGACIÓN. Esta exposición supón un salto adiante dun longo proxecto do CCG en prol da investigación sobre a Idade Media, máis concretamente sobre as Cantigas de Santa Maria.

As Cantigas constitúen unha das obras máis importantes saídas do obradoiro literario de Afonso X e un dos monumentos artísticos máis valiosos e representativos da cultura europea medieval.

Esta obra chegou a nós mediante catro manuscritos coetáneos, que representan tres “edicións” sucesivas, cada cal máis ampla, da vasta colección afonsina. En 2003 o CCG realizou unha edición do Códice de Toledo. Sete anos despois, volveu sobre a obra cunha transcrición, estudo preliminar e notas da especialista Martha E. Schaffer.

Ademais, da man de Antoni Rossell, o CCG editou en 2006 unha versión vocal das Cantigas de Santa Maria nun CD con múltiples colaboracións.