Linguaxe

Nos, hoxe, inda non temos voto pero xa temos voz

Presentación da NOVA CANCIÓN GALEGA

Facultade de Medicina, 1968

Sons articulados con que os humanos manifestan o que pensan ou senten. Lingua.

Nunca mordeu a lingua. Linguas viperinas. As malas linguas. Non ter pelos na lingua. Linguas mortas. «A linguaxe ten sutilezas. Hai palabras que aparentemente significan o mesmo, como é o caso de ligar e conquistar, aínda que ti es dos que teñen a absoluta seguridade de que non é o mesmo, nin moito menos, seducir que someter». As linguas non se manteñen baixo o imperio das ameazas senón baixo o manto da ilusión e de que se perciban como un instrumento útil. Saudade.

A discriminación da linguaxe ten un momio, digamos que unha bagatela: a de como enfrontarse coa palabra momia, salvo que se entenda que algúns mortos poden ser un choio. Todo o mundo o pensa, pero case ninguén o di: hai linguas coas que non se vai a ningunha parte. Hai escritores aos que lles morren as palabras na pequenez da súa propia lingua. O que se conforma con divulgar os seus coñecementos nunha lingua moi limitada é que ten moi pouco que dicir. Penso que hai persoas que escriben porque non teñen con quen falar. Saudade.

Os dereitos son das persoas, non das linguas. As linguas crecen e morren. Creo que todo o que non ten razón de ser tende a desaparecer, tal é o caso das linguas. As palabras poden nacer pero as linguas só morrer. O dobre sentido da linguaxe: na gran cidade é máis fácil «perderse». Os que falan a mesma lingua teñen máis posibilidades de entenderse, non necesitan dicilo todo. Saudade.

Ás sucintas reflexións anteriores, séntome obrigado, nesta ocasión, a desenrolar máis por extenso algunhas consideracións que sento como moi especialmente miñas. Penso que, do mesmo xeito que custa moito manter o patrimonio das fermosas construcións que nos legaron os nosos antecesores, se debe tratar de facer o mesmo co patrimonio excelso das linguas. Por suposto, considero que hai a obrigación de tratar de promovelas, non de impoñelas. Malia todos os esforzos que se poñan, mentiría se non dixese que me dou perfecta conta —non hai que ser ningún vidente— de que resulta incuestionable que moi poucas teñen garantido o seu futuro. As ferramentas unha vez que perden a súa función deixan de ser válidas. Recordemos o latín, que a algún igual o que se lle recorda é o arado romano.

A lingua si non cumpre coa súa finalidade, a de comunicar, a xente, que non é parva, sabe moi ven o que ten que facer. Neste caso o abandono acaba sendo imparable. Cioran, un dos escritores máis importantes do século XX en lingua francesa, preguntouse a si mesmo: Por que escribir nunha lingua –o romanés- que ninguén coñece? Como nos recorda Arcadi Espada, un idioma necesitado de respiración asistida -gramatical ou social- é un idioma do que non vale a pena ocuparse. Máis pronto que tarde acabará ocorrendo o inevitable, sen remedio: a morte anunciada ao terminarse as subvencións. Engádase, así nos doa ou contraríe, que deberiamos admitir que ninguén é quen para obrigar a que se utilice unha determinada lingua, ninguén ten dereito a limitar a liberdade de expresión, ninguén debería atreverse a prohibirnos chegar ao maior número de xente posible, non existe ningún tipo de argumento que o xustifique, por moito que vaia contra determinados intereses. Ata deberiamos preguntarnos: deben realizarse esforzos económicos e persoais prioritarios para manter linguas limitadas ao uso de minorías nun momento en que as necesidades de comunicación internacional son cada vez máis evidentes? Preguntáronse a quen e a cantos beneficia tales movementos de recuperación? Ás veces podería parecer que para algúns, tal como se lles fose a vida niso, sexan máis importantes as súas linguas, aínda que teñan só valor cultural e pouco práctico, ca as carencias e dificultades das persoas. E dende logo, téñano claro, facer da lingua un arma política resulta contraproducente.

O galego é unha lingua ferida, temos que recoñecelo, así que si queremos salvalo debemos loitar por tratar de facelo o máis útil posible, abandonar o inmobilismo e o medo á “portuguesización”. Alfredo Conde, sin ir mais lexos, di que “quizais estea chegando o tempo de converter ao galego nunha variante máis do portugués coa mesma entidade que ten por exemplo o brasileiro”. Iso non significa diluílo, como temen algúns, todo o contrario, trátase precisamente de devolverlle ao lugar que lle corresponde. Polo demais, só xerando ilusión, implicando a todos os habitantes, sabendo transmitir o que significa unha lingua para subsistir como pobo e o que representa desde o punto de vista da defensa dos seus intereses e de entendemento con outras poboacións, só en consideracións dese tipo resulta posible abrigar un raio de esperanza .

Acabo, como sempre nestes artigos, con algunhas consideracións que chegaron ata nós, resistindo en maior ou menor medida, o paso do tempo. Os que saben moitas linguas con frecuencia son curtos de entendemento, porque unha memoria saturada adoita emboutar a mente (Cardeal Mazarino). Se o pensamento corrompe a linguaxe, a linguaxe tamén pode corromper o pensamento (George Orwell). «Toda lingua é unha metástases, unha replicación infecciosa da célula orixinaria (Arcadi Espada), polo que resulta atrevido, carente de interese e, por suposto, moi caro conservalas, do que se deduce que manter as desprovistas de verdadeira utilidade só conduce a prexudicar os cidadáns máis pobres.» A igualdade que importa é a das persoas, non a das linguas, e o mellor modo de asegurala é que todos aprendamos competentemente a lingua compartida (Félix Ovejero). España debe ser o único país ao norte de África onde se multa a xente por escribir na lingua oficial (Félix de Azúa). A Cernuda saberse distinto conduciuno a considerar a lingua española a súa única patria, e nela sementou toda a súa amargura. Países que parecían feitos, como Bélxica ou España, poden rebentar en calquera momento pola lingua (Max Aub). A patria dun escritor é a súa lingua materna (Sandor Márai).