A paz empeza nunca

ENTRE o feixe enorme de novelas sobre a Guerra Civil hai unha de Emilio Romero –escrita alá polo final da década dos 50– que leva este título: La paz empieza nunca. A crítica sectaria e os enferruxados prexuízos ideolóxicos téñena condenada ao esquecemento, pero está entre as mellores. Non será a mellor pero é a que ten o mellor título. Con esa súa fondura semántica de sombra que chama por nós, con ese alento ominoso que aínda parecía voar estoutro día por riba da verbosidade dos discursos da moción de censura.

O título gusta... e asusta, porque é luminosamente fatal. E porque as suxestións da súa literariedade ameazante petan na porta da nosa historia neste tempo de tanto analfabetismo en historia. (Agora a xente só sabe matemáticas).

Ao lado do título do vello relato de Romero, que pequeneiro e peliculeiro parece o da nova novela de Pérez-Reverte: Línea de fuego, título seco e documental, sen máis brillo que o da baioneta espichada na carne. Disque Reverte quixo facer a novela dos seres humanos de a pé, dos actores secundarios de cu na lama de trincheira; en vez de novelar os cus de escano e as barrigas de sofá de ministerio. Se cadra Reverte quixo retratar as boas persoas (coma el), que seica é onde están os bos corazóns.

Pero os mellores escritores son aqueles que saben atopar tamén no corazón das boas persoas cousas horribles, que habelas hainas. Os poucos lectores de literatura que van quedando están un algo aburridos dos corazóns das boas persoas; o que queren é ver o corazón das “malas persoas”, coma Azaña, Calvo Sotelo, Largo Caballero, Franco..., eses corazóns facedores de abismos e posuídos polo “instinto de liquidación” (é o tema da novela de Romero).

Que pena que os nosos grafómanos de pantalla e palleiro estean tan entretidos en facer novelas históricas sen talento, relatos negros sen color, historias rosa de boas persoas, mentres no buraco negro da nosa Guerra Civil seguen sen atopar novelista as grandes “ananas brancas” –como lles chaman os físicos teóricos–, que aínda nos atrapan e engolen coa súa gravidade de estrelas mortas.

Que curiosa coincidencia narrativa nestes días: por unha banda o discurso (tan plural) da última moción de censura, e por outra banda o relato (tan singular) da última novela de Pérez-Reverte. O primeiro recórdanos que a política é a continuidade da guerra por outras actancias, e o segundo cóntanos que a guerra é a continuidade da política por outros medios.

Deberiamos aprender da historia que a paz empeza nunca. O malo é que a historia só ensina unha lección: nunca aprendemos.