Ana Boullón, referente na onomástica, xa é académica da RAG

“Que hai no nome dunha persoa, nun apelido, no nome dun lugar? Que nos din de nós como persoas e como sociedade e que legado nos transmiten estas palabras?” A filóloga Ana Boullón ingresou este sábado na Real Academia Galega cun discurso centrado en dar resposta a estas e outras preguntas arredor da onomástica baixo o título Todos os nomes: identidade, pobo, país. A profesora da Universidade de Santiago de Compostela, investigadora de referencia neste campo de estudo, profundou na vertente lingüística e mais na dimensión social de nomes, apelidos e topónimos nun acto que se desenvolveu no Teatro Cine Elma da súa localidade natal, A Pobra do Caramiñal. A nova académica rendeulle homenaxe á súa terra na listaxe de nomes da infancia co que pechou o seu discurso. Nomes propios, apelidos, alcumes ou topónimos que demostran que a través deles trazamos as biografías propias e colectivas, afirmou.

“Eu non son ourive da linguaxe, pero creo que cada un de nós somos quen de crearmos a nosa biografía xeográfica, individual, familiar e colectiva, con nomes e apelidos, hipocorísticos, alcumes, formas de tratamento, topónimos, nomes comerciais, xentilicios, festivos, zoónimos. É posible así representar o pasado compartido, as persoas, as paisaxes vividas”, concluíu.

Ana Boullón ofreceu unha síntese do que representa a onomástica galega, o campo ao que ten dedicado a maior parte dunha traxectoria investigadora na que tamén destacan os seus traballos de lexicografía ou de edición de textos medievais. E fíxoo tomando o título do seu discurso da novela de José Saramago Todos os nomes (1997), porque a historia do Nobel portugués –na que non se cita nome ningún agás o do seu protagonista, o do señor José, traballador do rexistro civil– “en certa maneira reflicte a situación de ocultación de nomes que afectou o noso país”. “A despersonalización burocrática, a indefensión ante o poder e a identidade son asuntos que atinxen directamente á onomástica”, apuntou a especialista, que recordou que todos estes nomes son parte “do noso patrimonio inmaterial”.

A filóloga, que se doutorou en 1994 cunha tese sobre antroponimia medieval galega, centrouse primeiro nos nomes de persoas poñendo o foco nos máis frecuentes na Galicia da Idade Media para logo analizar a súa evolución nas últimas décadas, os factores que inflúen na súa elección, difusión e popularización e a presenza de nomes exclusivamente galegos. A perspectiva histórica aplícaa tamén no seu discurso de ingreso na RAG ao caso dos apelidos, no que se detén tamén no fenómeno da castelanización e as trabas administrativas para restaurar as formas deturpadas; e por último abordou o caso dos topónimos, protexidos pola lexislación pero tampouco exentos de ataques, “agora tamén na cartografía en Internet”.

As trabas burocráticas á pluralidade. A lexislación española actual permite acomodar os nomes e apelidos ás linguas cooficiais mediante unha simple declaración de vontade. E malia existir un dicionario de nomes propios co aval académico e que a propia Real Academia Galega publicou un manual coas formas estándares dos 1.500 apelidos máis frecuentes –coordinado pola nova académica– para facilitar o trámite do funcionariado do Rexistro, aínda persisten trabas burocráticas.

Ana Boullón reflexionou tamén sobre a relación entre a onomástica e a identidade en diálogo con distintas voces especialistas no tema como a escandinava Emilia Aldrin, quen apunta que cando as nais e os pais escollen un nome non só reproducen certas estruturas e significados sociais, senón que se comprometen activamente na creación delas.

Hoxe toda esta riqueza está protexida pola Lei para a salvagarda do patrimonio cultural inmaterial (2015) tras recoller a reivindicación da Real Academia Galega, recordou no seu día de ingreso como académica.