Non hai fronteiras

O pai da moderna arqueoloxía galega, D. Florentino López Cuevillas, que, malia ser de Ourense, tiña o aspecto dun elegante profesor de Princeton, é autor dunha das lecturas que máis me impactou na adolescencia ao punto de troquelar en min unha filoceltia (agasallo persoal, por certo, ao léxico patrio), do que xa nunca me desprendín. No segundo parágrafo de Estudos sobre a Edade do Ferro no Noroeste Peninsuar. As fontes literarias (Nós, vol. VI, 1924) di Cuevillas: “Houbo na Antigüidade dous mundos ben delimitados. O mundo mediterráneo, activo e emprendedor, e o mundo Atlántico, máis calado e hermético”. No mesmo sentido, ben que de xeito máis lírico, o músico bretón Alan Stivell afirmou que o mundo de Roma foi cuadriculado mentres o céltico era circular.

Confeso a Vde. que cos anos voume arrimándome máis ás emocións e afastándome dos argumentos. Quizais é que me achego, tras tantos anos de facer do cerebro a miña ferramenta de traballo, a unha certa sobredose de argumentos e anóxanme o seu rigor, a súa ríxida arquitectura, a súa contundencia. Gusto, como se dun bálsamo se tratara, de aloumiñar os sentidos cun menú de quimeras que non preciso discutir con ninguén porque se acubillan no recanto máis íntimo do pensamento.

Lembro cando de rapaz agarraba a gaita, unha fermosa gaita tallada con todo mimo no obradoiro artesán de García, de Riobó, no corazón do val da Ulla, e cos colegas (tras uns petas de regulamento, claro está), marchaba cara ao curuto dun castro próximo á vila para repenicar no punteiro (con ben pouca mestría, todo hai que dicilo) baixo o manto das estrelas. Alí ía percibindo sensorialmente os argumentos de Cuevillas e Stivell: Galicia, fin da terra, periferia esquecida dun mundo refulxente de sol mediterráneo e frenético de fenicios, guerras, heroes, faraóns e mercachifles, se agochaba, calada, hermética, circular, tras as montañas orientais e as brétemas atlánticas. As estrelas, irtas, frías, alá arriba, na noite castrexa e ao son da miña malfadada gaita, eran, así o vía eu, testemuñas mudas da eternidade dun país que, no seu agocho de bosques, cómaros, vales e infinitos ríos, foi gardando como xemas costumes inveterados, ritos antiguísimos, lendas engaiolantes, substratos de culturas xa moi vellas cando os exércitos de Roma pisaron terra galega por vez primeira. Os menciñeiros gardaron durante séculos o arcano de mesturas sanadoras que se transmitían de xeración a xeración; as meigas e sabias, as modernas compoñedoras foron as herdeiras matriarcais da terra divinizada, as portadoras dun culto sagrado e unha mensaxe arraigada aos sucos do arado, aos traballos e os días do labrador eterno. En Galicia todo fala, para quen sabe escoitar: falan os regatos e as mouras que viven nas medorras; fala o lobo, o raposo, os cans da casa e o micho que escapa pola gateira; falan os ratos no faiado e as ánimas benditas cando desfila a rolda as noites de trebón. E falan e aturuxan, no idioma máxico da música, as mulleres, que reviven os sons atávicos aprendidos dos seus devanceiros e nunca perdidos. E destilan estes sons no alambique da modernidade, os empaquetan en imaxes cheas de enerxía e os ofrecen, como un berro ancestral, dende este vello recanto céltico a un mundo sen fronteiras. Porque, certo é, non hai fronteiras.

Non é doado explicar as emocións; o mellor é renderse ao seu engado: Tanxugueiras son un milagre. Aí quería chegar.