Una de las zonas de mayor riesgo en toda Compostela

Figueiras encara de nuevo el verano con angustia y temor a los incendios forestales

El presidente de la asociación vecinal reconoce que cada mañana miran “con inquietude pola ventá para ver se hai lume porque todos os anos o hai”

Hace apenas dos semanas el fuego quemó monte en esta zona de alto riesgo

Maleza sin desbrozar alrededor de una propiedad en Figueiras /jesús prieto

Maleza sin desbrozar alrededor de una propiedad en Figueiras /jesús prieto / koro martínez

Desde que entra la primavera y hasta al menos el comienzo del otoño, no hay noche en la que duerman tranquilos ni mañana en la que, nada más saltar de la cama, instintivamente lo primero que hagan sea comprobar por la ventana cómo amanece cuanto alcanza a su vista en la compostelana parroquia de Figueiras. Buscan con desvelo, sin querer encontrar ni rastro, algún indicio que apunte a la aparición de un nuevo incendio y, con ello, la vuelta a la máxima tensión con la que viven esos momentos con demasiada frecuencia.

Parte del monte Folgoso quemado hace dos semanas / jesús prieto

Parte del monte Folgoso quemado hace dos semanas / jesús prieto / koro martínez

Considerada una de las zonas de mayor riesgo en toda Compostela, es una atribución a la que parece responder con creces puesto que, tal y como comentan en conversación con este periódico Xosé Quintáns y José Manuel Barcia, “non lembramos un ano no que poidamos dicir que estivemos tranquilos e non houbo ningún incendio”.

Residentes ambos en esta parroquia, presidente de la asociación de vecinos el primero y miembro de la comisión de afectados por la concentración parcelaria el segundo, coinciden en que se registran cada año, el último de ellos “fai apenas dúas semanas, e tivemos sorte de que nesta ocasión o puideron apagar rápido porque había un camiño e non chegou preto das casas”.

Desgraciadamente, no es lo habitual en una zona en la que, como insiste Xosé Quintáns, “o lume aparece todos os anos, o último no que vimos perigar as vivendas foi o 20 de marzo de 2021, lembro que era un sábado e as catro ou cinco que estaban cerca pasárono moi mal, sobre todo polo fume”, si bien no hubo que lamentar daños materiales por el fuego en las edificaciones.

No tuvo la misma suerte en aquel negro verano de 2006 en el que toda Galicia ardía, y donde las llamas llegaron a alcanzar su garaje y un alpendre, destruyéndolos por completo. La casa, milagrosamente, quedó a salvo del fuego, pero el susto aún lo lleva en el cuerpo. Ese día, vio cómo un incendio estaba calcinando la ladera del monte Pedroso en las inmediaciones de las antenas de comunicación, “eran as tres da tarde e empezamos a ver como baixaba, pensamos que non chegaría, pero había aire norte, 30 graos de temperatura e a velocidade do vento superaba os 30 quilómetros por hora, de forma que o lume pasou a estrada e chegou ata aquí”.

"Situacións tráxicas vémolas todos os anos

Ante la cercanía de las llamas, “pechamos todo e marchamos porque ves a túa vida en perigo, unha cousa é dicilo e outra ver o lume á velocidade que ven, a tensión foi enorme porque durante dúas horas non puidemos achegarnos á vivenda polo intenso fume e a elevada temperatura. Non sabiamos se chegara á casa ou non” y, ante la desesperación, él y su hermano intentaron apagar el fuego con la manguera prestada de los Bomberos porque el camión no podía entrar e “os profesionais tampouco o fixeron ante a cantidade de fume que había”.

“Foi -insiste- o peor momento porque estabamos rodeados, pero aínda que non tan duros, situacións tráxicas vémolas todos os anos”.

Sobre los motivos a los que atribuyen que Figueiras sea una de las zonas de mayor incidencia de incendios en Santiago, consideran que “o monte está sen cultivar e debaixo hai moito combustible, e por moito que lle botes auga, é imposible apagar o lume”. Están convencidos de que concluir la concentración parcelaria que lleva pendiente desde 2009 contribuiría de forma significativa a disminuir los riesgos, ya que “permitiría contar cuns accesos para as motobombas, as fincas estarían máis limpas porque agora nalgúns sitios é moi complicado, a orografía do terreo é difícil e resulta imposible meter un tractor”, según Barcia.

"Se a norma di que ten que estar limpo, que ten que estar rozado e que non pode haber eucaliptos nin maleza na contorna de 50 metros cara a dentro, pos hai que cumprilo, e teremos que facelo todos os veciños”

Preguntados sobre si son intencionados, dicen que “a maioría son porque prende unha chispa na maleza e non sabemos se detrás está a man do home ou non, pero iso dános igual. Hai unha cuestión que ten que estar moi clara e é que se a norma di que ten que estar limpo, que ten que estar rozado e que non pode haber eucaliptos nin maleza na contorna de 50 metros cara a dentro, pos hai que cumprilo, e teremos que facelo todos os veciños”, recalca Quintáns.

Barcia insiste en que parte de la solución estaría en la concentración parcelaria, “algo do que xa se falaba cando eramos nenos e aínda hoxe non se levou a cabo, está paralizada desde 2009”, y eso que como apunta Quintáns “levamos o asunto ante o Parlamento de Galicia no 2019 e todos os partidos estaban de acordo en finalizar a concentración parcelaria de Figueiras e Villestro, pero ao ano seguinte nos orzamentos non apareceu nada para reamatal.

Asegura que no han obtenido ninguna respuesta sobre si irá adelante o no, “o único que sabemos desde a Xunta é que pensan volver medir para saber a extensión, pero non hai ningunha xustificación porque o plan xeral do Concello non se modificou, ninguén fixo obras no monte, e entendemos que foi unha manobra”, a juicio de Quintáns.

Barcia añade que el año pasado les reunieron para decírselo, algo que “non entendemos, xa que non hai ningunha explicación e cada vez que presentamos os escritos, razoamos e aclaramos que no caso de incendio minimízase o risco e, ademais, iso permitiríanos ter máis limpas as nosas fincas e tamén poder cultivalas”.

En el Ayuntamiento de Santiago son conscientes del elevado riesgo que presenta esta zona, hasta el punto de que el concejal de Sustentabilidade Ambiental, Xesús Domínguez, indica que “o plan de rozas nas 24 parroquias iniciouse na de Figueiras, e temos ademais outro calendario para rozar por aquelas que teñan festas para que se minimicen os posibles riscos”.

La mitad del terreno forestal, en manos privadas

Eso en lo referente a las áreas de titularidad pública, si bien en Compostela “o 52% do sistema forestal, unhas 11.600 hectáreas, son prácticamente na súa totalidade montes de propiedade privada moi fragmentados, con unhas 40.000 parcelas afectadas”. De ahí que, aunque asegure que el 95% de las notificaciones para que los propietarios de fincas procedan a su limpieza ya han sido enviadas, queda un 5% “que non está notificado, ás veces pola fragmentación dos herdeiros”.

En cuanto a las sanciones registradas, aclara que “non se trata tanto de sancionar como de facer un chamamento á responsabilidade da veciñanza que ten estas propiedades e, en xeral, a colaboración é boa”.

En caso de que alguien incumpla con esta obligación o haya plantaciones ilegales de especies con mayor riesgo como los eucaliptos, y se tenga conocimiento de ello, el ayuntamiento lo traslada a la Xunta y es este organismo el que procede “á execución forzosa dos traballos de limpeza e cárgalle a liquidación dos custos ao propietario e, de superar a contía do valor catastral, podería impulsar a expropiación forzosa”.

No obstante, Xesús Domínguez insiste en poner el acento en la concienciación de la ciudadanía y en destacar que “ante un conato de incendio, pode avisarse ao 085 ou o 112 para atallalo o antes posible” porque el fuego entraña otras consecuencias y “é importante manter o medio natural, pensar que non só se perden frondosas e biodiversidade, e a capa do solo cando chove torrencialmente provoca outros problemas derivados da escorrentía”. Avanza que además están pendientes de la aprobación de un plan municipal de prevención de incendios ya en fase de redacción.