“Ou asumimos que (o galego) vai para peor ou seguiremos indo para peor”

Que lle vai aportar un catedrático de Historia Contemporánea á Real Academia Galega?

Pois a verdade que non sei moi ben. Espero que o meu coñecemento do pasado e do presente. A Academia ten unha sección de Historia, na que estaba tamén o profesor Barreiro, que finou hai pouco tempo, na que está o profesor Pejerto Saavedra, na que está o profesor Villares. Tívoa sempre historicamente. De feito o seu primeiro presidente foi un historiador, Murguía. A parte do coñecemento cultural histórico do pasado é o que nós podemos aportar.

Porque non estudou galego na escola nin no instituto…

Non. Eu non son desa xeración. Eu son dos que aprendeu galego como puiden, querendo…, a través dos meus pais... Pero para poder aprendelo nun rexistro escolar e máis culto tivo que ser, en parte de forma autodidacta, en parte coa axuda dos meus profesores e mestres da época da EXB e, sobre todo, do Bacharelato, onde os profesores fixeron, e quero recoñecelo, como no meu discurso de ingreso, un esforzo tremendo por darnos apuntes de Matemáticas en galego no ano 77, apuntes de Historia de Galicia en galego no ano 76, 77, 78; en fin, son cousas que hai que lembrar porque non chegamos aquí correndo.

Cal é a súa radiografía do galego agora mesmo?

A miña radiografía é necesariamente negativa, pero non porque o pense. Eu creo que o galego ten unha gran capacidade comunicativa, é unha lingua que nos permitiu desde desde o século XIX estar no mundo; permitiu, no tronco do galego-portugués, e nos segue permitindo, falar con todos os irmáns portugueses, ter unha migración riquísima ao Brasil… E dános unha forza que, unida ao coñecemento do castelán e do inglés, teño comprobado como académico en congresos internacionais e como vicerrector no seu día na Universidade de Santiago, a capacidade inmensa que nos dá de estar no mundo. E iso é o galego.

O galego dános unha capacidade inmensa de estar no mundo

Pero a radiografía que fai é negativa…

Que ocorre? Que desde o punto de vista do seu uso en Galicia… é evidente que temos un problema, pero un problema que dan as cifras, que dan os números. Desde o ano 2009, o galego está perdendo. Conseguimos a Lei de Normalización Lingüística da que ahora se celebra o seu aniversario e que foi un grande éxito do galeguismo histórico e do galeguismo mal chamado histórico, ou sexa, do galeguismo que viña do pasado, do galeguismo republicano, e da transición, e do empuxe de quen estaba daquela no Parlamento galego con moita forza, impulsando, como por exemplo Camilo Nogueira á cabeza, e grazas á TVG despois, etcétera… pero desde entón mantivémonos nunha boa situación. Sempre poño o mesmo exemplo, e vou repetilo: hai tres mulleres de Compostela que estudaron baixo a lei, que foron, e algunha segue sendo, líderes do Partido Popular, Paula Prado; de Podemos, Carolina Bescansa, e neste momento Yolanda Díaz. Ningunha das tres procede de familias especialmente galegofalantes nin de entornos cómodos para o galego, e as tres falan un galego magnífico e escríbeno. Porque foron educadas na lóxica daquela Lei de Normalización Linguística. Desde 2009 todo aquilo se desbaratou. O que estaba feito desfíxose. E a medida que se desfixo, o galego na escola sufriu.

E que hai que facer?

Aquelas pegatinas Galego nas escolas xa dos anos 70 acabaron sendo un éxito e hoxe temos un fracaso. E vexo ano a ano, como profesor de universidade, como empeora. Cada vez hai menos persoas que utilizan o galego e que escriben o galego nos exames. E iso é así. Entón, ou corriximos amablemente ou temos un problema. Porque a esta situación non chegamos con normalidade, chegamos a través dun conflito en 2009. Que é un cambio da norma que foi para peor. E ou asumimos que vai para peor ou seguiremos indo para peor. E isto hai que dicilo alto e claro. E xa.

Ocupa vostede a cadeira de Luz Pozo Garza. E por protocolo entrou acompañado polos dous membros de máis recente incorporación, dúas mulleres. Cre que é un sinal?

Eu creo que é un sinal bo, positivo, que esperemos que se manteña. Porque eu creo que a Real Academia Galega fixo un esforzo neste sentido, un esforzo que está facendo toda a sociedade, e un esforzo que vén, non da man da Academia, senón da man das mulleres. E da súa emancipación e do seu empurre. E nese sentido, para min é moi satisfactorio. Incluso, a verdade, que tamén teño que recoñecelo, que eu substitúa a unha muller, neste tempo… porque a muller aínda ten moitos espazos que ocupar, case me incomoda un pouco. En todo caso, era unha das primeiras mulleres que entraron, era unha ribadense coma min e todo iso xérame empatía. Pero é certo que aínda quedan moitos camiños por percorrer, ou teñen as mulleres que percorrer moitos camiños.

Paula Prado, Carolina Bescansa e Yolanda Díaz falan un galego magnífico e escríbeno porque foron educadas na lóxica daquela Lei de Normalización Linguística. Desde 2009 todo aquilo se desbaratou

E os homes, non?

Si. Eu de feito no discurso procurei dicir que comigo espero que entren as novas masculinidades. Porque somos os primeiros en ser educados en escolas mixtas. Eu vivín iso na EXB, tiña compañeiras e compañeiros. Pero no curso anterior, os que eran dos anos 60 ou 59, nunca tal viron. Nós traemos unha experiencia nova. Eu fun educado polas miñas compañeiras tamén nesa nova masculinidade. E o que me queda é por reivindicar tamén a miña aportación que poida ter como home a esa lóxica do avance que as mulleres perseguen.

Xa que fala da EXB, unha das súas liñas de investigación é recorrer á memoria. E vostede, no seu discurso de ingreso á RAG, recorreu a ela tamén, pero á persoal, na que retratou a historia colectiva da súa xeración. Que homes e mulleres deu esa xeración?

Eu pertenzo á colleita do 61, a primera que fixo EXB, a primeira da educación mixta, do primeiro de BUP, fomos os que enchemos as aulas universitarias no ano 79… Foi un cambio sideral. Fomos os primeiros fillos da clase obreira e da xente do campo que estudamos en masa. Estudabamos moitos, case todos. E os nosos pais empurraron tamén para que iso ocorrera. Eu penso que si, que daquela promoción do 61, efectivamente saiu moita xente. Foi unha colleita interesante polo momento histórico que nos tocou vivir, porque tiñamos 14 anos cando morreu Franco. Estabamos aí, non protagonizamos nada pero viviamos todo con ansia. Vivimos con 15, 16, 17, 18, 19 anos todo ese período da transición á democracia e da loita pola democracia. Cando xa non habia clandestinidade, cando o franquismo non morrera, pero morrera Franco.

Foi vicerreitor e candidato a reitor. Entendo que pensaba que algo ía mal na USC. Que faría agora se fose reitor?

Temos un reitor que sabe moi ben o que ten que facer e non son eu quen de dicirlle o que ten que facer. Por suposto de falar con el cando me chama, ademais de bo amigo, pero temos un equipo reitoral que eu creo que ten interese en ter a mellor universidade posible. E o que podo facer é colaborar con eles, con calquera reitor, con calquera equipo reitoral, por suposto, pero máis con este equipo reitoral, que é o meu. Eu creo que o fan con gosto e con xeito.

Estudou na USC e agora continúa nela xa como PDI. Como cambiou desde hai 40-43 anos?

En realidade vai facer 44 xa. Cambiaron moitísimas cousas. Para empezar, o que é máis aparente, que é o aspecto tecnolóxico. Aparente, digo, porque tampouco mudou tanto. Daxela vendíanse apuntes fotocopiados e agora os meus alumnos teñen á súa disposición apuntes que están reproducidos en formato electrónico cos mesmos erros. Cal é a diferencia? Que nós non recorriamos aos apuntes fotocopiados a non ser que non tiveramos máis remedio. En cambio, os estudantes de hoxe cren que os apuntes que están en formato electrónico repetidos están ben porque están en formato electrónico. E iso que significa? Que efectivamente nós eramos menos coñecedores, eramos máis ignorantes de moitas cousas. Eles hoxe son moito máis sabios, tenen acceso a moita máis información, pero a ignorancia, como ben demostra a historia do campesiñado europeo, é unha forma tamén de reservar, de coñecemento, a ignorancia aparente, e de ter precaución frente aquilo que nos pode manipular. E hoxe eu creo que somos máis manipulables. Por idade, cando nós entramos tamén eramos moi manipulables. Pero tiñamos, digamos, moitas máis cautelas, moitos máis medos. No sentido positivo, en canto a cautela. Hoxe en cambio non as teñen. Xustamente falo disto porque estamos a fin de curso, estou corrixindo exames, e doume conta de hasta que punto mudamos. Eles saben moitas máis cousas, teñen acceso a moitas máis cousas, teñen os apuntes da carreira enlazados con hipervínculos que os enlazan con un montón de información que está na rede. É unha marabilla. Non hai que consultar a enciclopedia Larouse, nin a Británica, nin a Galega. Pero necesitan máis capacidade para seleccionar. Que cambiou? Que eles están educados en democracia e tenen moitos máis medios, e falo dos estudantes porque eu creo que é o mais importante da universidade. É un error pensar que o máis importante somos o profesorado. Incluso ás veces temos o erro de pensar que o máis importante é a investigación, ou a transferencia que lle chamanos, e non nos damos conta de que estamos transferindo o que nós sabemos ano tras ano ás sucesivas promocións de estudantes que, se nós o facemos ben, eles o farán mellor na sociedade, e se nós o facemos mal, eles o farán peor.