“Un doente non é un número, nin unha patoloxía, é un ser humano único e irrepetible ”

Cunha longa lista de logros as súas costas, Ángel Carracedo (Santa Comba, 1955) é catedrático de Medicina Legal da USC e un experto recoñecido a nivel internacional no campo da Xenética. Foi líder de numerosos proxectos que transformaron a nosa comprensión da Xenética e a súa aplicación na identificación de persoas e diagnóstico de enfermidades, pero tamén é un amante do mar e a natureza que, sempre que pode, mergúllase nas augas das nosas costas.

Nun inicio vostede quería ser fareiro, que era o que lle gustaba desa profesión?

Non quería ser fareiro exactamente. Gustábame o mar e a pesca, non había xenética como especialidade en España e unha amiga miña con inquietudes similares explorou esa posibilidade que eu tamén contemplei, pero decidín apostar pola Medicina legal e a Xenética. Son o maior de catro irmáns e os demais si que se fixeron fareiros, dous aínda en activo na illa de Ons e Estaca de Bares.

Sendo de Santa Comba, zona de interior, como espertou esa conexión co mar?

Porque de neno fun a Louro, que é un paraíso, e meus pais fixeron alí una casa á que imos todos as fins de semana desde Santa Comba e sempre que podemos. Ademais, eu aproveito para practicar o mergullo sempre e cando o mar e as viaxes mo permiten, sexa inverno ou verán.

E pensando nun inicio un oficio relacionado co mar, como pasou a converterse nun referente mundial no ámbito da xenética?

Como dicía Amancio Ortega cando lle preguntaron como conseguira todo o que fixo: fun seguindo a roda, traballando moito con moita ilusión, cada vez máis, e rodeándome de xente extraordinaria da que sempre aprendo.

Seguindo esa roda da que fala, por que estudou na Universidade de Santiago? Como remata formando parte do persoal da institución?

Sendo de aquí, nunca pensei noutra. Unha vez en Medicina legal, departamento no que entrei en 1979, en moi pouco tempo xa era profesor axudante, logo profesor titular e catedrático en 1989. Aínda que eu facía xenética, o apoio e o exemplo do profesor Concheiro, que é o mellor patólogo forense da historia do noso pais, foi para min esencial.

Polas súas clases pasaron milleiros de alumnos, entendo que ensinoulles moito, pero que ten vostede deles?

Pois moitos miles e estou moi orgulloso de tantas veces que me elixiron padriño da promoción. A miña interacción con eles sempre é estimulante e éncheme de enerxía.

Se algún deles lera esta entrevista, que mensaxe lle trasladaría?

Aos médicos que sempre poñan o paciente como eixe principal de todo o seu traballo. Que pensen que un doente non é un número, nin unha patoloxía, que é un ser humano único e irrepetible que está sufrindo e que o noso traballo é intentar o mellor para curalo, pero tamén consolalo e darlle cariño e apoio.

Seu traballo está intimamente ligado coa vida, pero tamén coa morte, cree que hai algo neste concepto que o chama?

O traballo de todos os médicos está ligado á vida e á morte. O que se aprende coa xenética é que sen morte non habería vida e que temos que aceptala como parte do deseño da vida.

Co ADN resolvéronse crimes que, de outra forma, quedarían sen esclarecer como é o famoso caso de Eva Blanco, entre outros. Que lle fai sentir isto a respecto do seu traballo?

En Xenética forense levamos moitos anos liderando o campo e sempre na vangarda do coñecemento, descubrindo métodos e marcadores xenéticos que non fan outros centros e así axudando a resolver crimes. E non só no sentido de atopar culpables se non tamén, en moitas ocasións, achegando probas para exonerar a persoas inocentes e facendo tamén un importante labor humanitario, por exemplo, devolvendo restos non identificados en catástrofes de masas ás familias.

Agora está mais adicado a Xenómica clínica, non?

Aínda teño responsabilidades importantes no ámbito forense, co meu traballo no grupo forense da Cruz Vermella internacional, por exemplo, ou a presidencia da Academia Internacional de Medicina legal pero case toda a miña actividade está ligada á Fundación Pública Galega de Medicina Xenómica do SERGAS, onde atendemos a mais de 40.000 pacientes ao ano, e a moitos proxectos de investigación tanto a nivel nacional como internacional tratando de entender a causa de moitas enfermidades para diagnosticalas mellor e buscarlles cura. Isto último no Centro Singular de Investigación en Medicina Molecular e Enfermidades Crónicas (CiMUS), cun grupo de terapia xénica para enfermidades raras e sobre todo coa Fundación Kaertor, de busca temperá de fármacos, que desenvolvín xunto con Mabel Loza.

Para a preparación desta entrevista consultei a colaboradores e colegas do CIMUS e a resposta foi que a súa amabilidade e humildade superan con creces a súa dimensión como referente mundial. Cústalle manterse fiel aos seus valores tendo en conta que está liderando, a nivel mundial, o seu ámbito profesional?

Para nada. Eu, aos meus discípulos, trato de transmitirlles unha maneira de entender a vida, a investigación, a medicina e a xustiza na que os valores, e entres eles inclúo a humildade e a ética profesional, xogan un papel esencial.

Con respecto a dirección que está tomando a investigación dentro do seu campo, hai algo que lle preocupe?

A xenética é un campo moi regulado pero hai moitos aspectos éticos que si que me preocupan tanto a nivel clínico como forense. No primeiro, os test xenéticos directos ao consumidor e, no segundo, a importancia que se lle dá cada vez máis á seguridade respecto á liberdade individual, que fai que os individuos cada vez poidan estar máis controlados, o que non é un problema nunha democracia con plenos dereitos, pero si se un día non a temos.

Cales son os seus proxectos actuais máis importantes?

Sen dúbida o Proxecto IMPaCT Xenómica, unha iniciativa de grande envergadura na que, con tres grandes centros de secuenciación do país e unha rede de 110 hospitais e uns 1.000 expertos, estamos facendo análises de todo o xenoma a todos os doentes con enfermidades raras non diagnosticas, cancro hereditario non diagnosticado e cancro de orixe descoñecido e incluíndo eses datos no Proxecto de Un Millón de Xenomas, unha iniciativa europea de moita importancia. Ademais, agora temos o Proxecto Xenoma Galicia, con diferencia por número de xenomas por habitante, o proxecto xenómico a grande escala mais importante do mundo, onde pretendemos analizar o xenoma de 400.000 persoas da nosa terra e facer o cribado, ademais de cancro hereditario e hipercolesterolemia. Vai ser moi importante para Galicia, a saúde da nosa xente e o desenvolvemento da investigación e da industria biomédica.

Continúa coas actividades educativas?

Todas as que podo e me permite o meu tempo. Vou frecuentemente a institutos ou centros educativos, tamén a asociacións. A educación paréceme clave para todo e preocúpanme tamén os problemas que afectan aos rapaces, como o TDAH ou outros trastornos. Estou moi orgulloso da nosa Fundación Ingada na que axudamos a rapaces con estes problemas e que celebra en pouco tempo o seu décimo aniversario.

Vostede é un referente no ámbito da xenética. Se tivera que escoller tan só un dos seus logros e o que mellor o defina, cal sería?

Todo o meu grupo. A boa xente que se formou comigo tanto no ámbito da investigación como no da asistencia.

Con toda unha vida adicada á ciencia, como consegue alimentar a ilusión por avanzar no seu campo de coñecemento?

Non o sei. Só podo dicir que teño cada vez mais ilusión e tamén traballo.

Fai un intre sinalaba o medo que lle dan os test xenéticos directos ao consumidor, no seu caso debido á súa profesión sería algo distinto, pero ten analizado o seu ADN ou algunha curiosidade ao respecto?

Non teño curiosidade ningunha. Iso si, se tivera algunha enfermidade na que unha análise xenética me puidera axudar –que a maioría de nos teremos que facer algún día- non o dubidaría en absoluto.