Licantropía, cun diagnóstico
do grego likanthropia, composto de lykos ‘lobo’ e ántrophos ‘home’: home lobo. Denomínase licantropía a capacidade das persoas para, segundo a tradición popular, convertérense en lobo as noites de lúa chea. Tamén hai unha enfermidade mental chamada licantropía, na cal o paciente cre que é ou que se transformou nun animal e se comporta de acordo con iso.
Historias de homes lobo, moitas, variadas e presentes dende tempos inmemoriais. Deron lugar a múltiples publicacións e, dende logo, foron unha fonte inesgotable para a tradición oral, ata o punto de converterse nunha crenza moi arraigada no imaxinario popular. Que eu recorde, que os anos pesan, nunca don Álvaro Cunqueiro, tan coñecedor dos vellos saberes de Galicia, tratou o tema, o cal non quere dicir que non escribise historias de lobos, como a de Félix Lourido. Tamén é certo que os seus boticarios, e iso si que me estraña de verdade, que eu saiba nunca dispensaron pocións feitas con unto humano.
Dentro da licantropía tivo fama o caso do escritor francés Pierre-Joseph Borel d’Hauterive, alias Petrus Borel (1809-1859), cuxa obra, toda ela creada baixo o signo do home lobo, foi rescatada pola curiosidade surrealista (citado por C. J. Cela). Digno de apuntar é o conto escrito por BorisVian, titulado O lobo-home, no que recrea ao revés a lenda: agora resulta que é un lobo, que ademais é vexetariano, o que se converte en home, por culpa dunha mordida que lle propina un mago. Polo demais, Xurxo Fernández recórdanos neste mesmo xornal, fai só uns días, que posiblemente sexa Jack London quen mellor nos aproximou ao mundo do lobo tan sacralizado ao longo e ancho dos séculos.
Dentro dos casos de licantropía en España, destaca a de Manuel Blanco Romasanta, chamado “o home lobo de Allariz”. Foi o último caso de licantropía rexistrado en Europa. Era natural da aldea de Regueiro de Esgos, nas montañas de Allariz, provincia de Ourense. Din deste home, Manuel, que tiña unha estatura de 137 centímetros, moi baixa ata para a época. Blanco Romasanta fora inscrito na partida de nacemento como Manuela, aínda que un rexistro parroquial, oito anos máis tarde, o confirmaba como Manuel. Chegou a casar e enviuvou ao ano. Non tivo fillos. Parece que tiña gran facilidade para relacionarse coas mulleres e chegou a arrastrar certa fama de efeminado. Deste home lobo, tamén coñecido como sacaúntos ou sacamantecas, dicíase que, como vendedor ambulante, ademais de comerciar con roupas, lles vendía aos boticarios un ungüento que se rumoreaba que estaba composto pola graxa que obtiña cocendo as súas vítimas —atribuíronselle ata un total de 13 asasinatos de mulleres cos seus fillos menores, aínda que desta cifra non estou seguro—. De acordo con estes datos, atrévome a pensar que este asasino múltiple ben podería tratarse, en efecto, dunha nena ao nacer. A súa posterior aparencia de home deberíase a que esta muller —xa que o seu cariotipo sería concordante con tal sexo— padecese unha hiperplasia suprarrenal conxénita clásica, forma virilizante simple. Detrás da devandita enfermidade existe un fallo encimático nas glándulas suprarrenais que conduce a unha produción elevada de andróxenos que explicaría a ambigüidade sexual ao nacer, con posterior aumento do clítoris ata facerse similar a un pene, aumento do desenvolvemento muscular, estatura final baixa, hirsutismo e padrón masculino de calvicie. Todo coincide.
Manuel foi capturado polos seus crimes e na súa defensa alegou ser vítima dun sortilexio dunha bruxa que, segundo el, o facía transformase en lobo durante as noites de lúa chea. Convertido en lobo, matara por instinto, usando as súas patas e dentes para acabar coas súas vidas e comer os restos. O 6 de abril de 1853 Blanco Romasanta foi condenado a garrote vil. Con todo houbo unha apelación que lle permitiu unha segunda instancia. Nesta, Blanco Romasanta foi defendido polo escritor José Rúa Figueroa, quen, logo de convencer ao tribunal de que se estaba ante un enfermo mental, obtivo para o asasino cadea perpetua. Morreu o 14 de decembrode 1863 na prisión de Ceuta de cancro de estómago.
Hanse filmado máis de cen películas que directa ou indirectamente teñen que ver coa licantropía. A película que sentou as bases no que se refire ao tratamento da figura do home lobo foi TheWolf Man (1941), dirixida por George Waggnery. Co tempo, a historia de Blanco Romasanta cativou ao escritor Carlos Martínez Barbeito, quen escribiu ao seu respecto a novela El bosque de Ancines, na cal inspiraríase, anos despois, Pedro Olea para a súa película El bosque del lobo (1970). Lle seguiron outras aportacións como foron: El gallego y su cuadrilla (C. J. Cela), Romasanta. Memorias incertas do home lobo (Alfredo Conde), Romasanta. La caza de la bestia (película dirixida por Paco Praza) e innumerables documentais, reportaxes, artigos de prensa e cantares de cego.
De Curt Siodmak, guionista da película TheWolf Man, son os seguintes famosos versos, en unha interpretación, ata certo punto, nosa:
Incluso un home que é puro de corazón e reza as súas oracións pola noite, pode converterse nun lobo cando o acónito florece e a Lúa chea de outono brilla.