Cativa en su lughar
No ano 2006 o poemario Casa Pechada fíxose co premio Esquío de poesía en lingua galega. Os versos daquel poemario eran un axuste de contas coa propia lingua e coa historia persoal e familiar, escritos por Luz Pichel, unha poeta nada en Alén, unha aldeíña do val do Deza, pero aclimatada / transterrada en Madrid, nese Madrid que cheira a todos os desterros como escribiu M. Rivas. Mais Luz Pichel, que xamais esqueceu o seu lughar, acaba de engaiolarnos cun libro singular, seguramente único no seu xénero o que o converte nunha alfaia bibliográfica: unha versión libre de Casa Pechada refeita en castrapo. A poeta trae este libro a Galicia, non sen confesar o seu "pánico", xunto ao poemario orixinal Casa Pechada, autotraducíndose a si mesma, tendo en conta a distancia dos anos e outras circunstancias persoais. E faino en castrapo que foi e segue a ser lingua ruín, matalengua, língua difformis, lingua burlesca, de humillación, máis tamén lingua de esforzo, amor e dor, porque significa "o traballo do membro da tribo por facerse entender de quen, desde fóra, se acerca".
Casa Pechada é agora, xa que logo, Cativa en su lughar. Dos poemas orixinais fica o sámago.O resto foi ganduxado con novos fíos que, con afouteza, esforzo e amor, seguen acubillando a unha lingua para que non morra. Fíos tamén de dor, porque foi o castrapo o que aleitou a nenez e adolescencia da escritora, o que a fixo sufrir, xa que as linguas do poder gramatical e politicamente correcto puxeron cravos e estripos sobre aquela "paparruxada" lingüística que se falaba no seu lughar, con gheada incluida, propia do galego da comarca do Deza, que pasa, porén, con naturalidade ao castrapo.
Será pois a cativa, "pequena, bonita, una figura del mencer que rompe, queridiña" a que arestora nos fale nos versos refeitos de Luz Pichel, evocando aquela segunda emigración que obrigou a pechar a casa. A cativa evocará no seu lughar as vivencias, sobre todo infantís, con versos que seguen conservando a esgazadura daquela viaxe interior de afastamento do lugar de orixe. Todo iso máis os letreiros que se poñen para impedir a desmemoria, neste libro reconstruido en castrapo, quizais unha lingua de fronteira.
CRÍTICO LITERARIO