Centenarios

FALANDO destes centenarios de escritores que agora tanto se celebran, o meu “lector castigador” acúsame de me ter acordado do centenario de Marcel Proust pero non do de José Saramago. Delito de lesa lusofonía, seica. Recoñezo que Galicia está chea de saramaguistas (mesmo sen teren lido nada de Saramago) e de torrentistas (hai que escapar de quen padeza estas dúas paixóns xuntas), pero a min o autor de A caverna (paréceme o seu mellor libro) nunca me engaiolou. Gústanme as cualidades do home Saramago, pero como escritor non lle atopo as virtudes. Téñoo entre ese fato de novelistas que aínda posuíndo virtudes de narrador, estas virtudes acaban sendo inútiles por falta dunha soa virtude: o encanto. Co tempo verase tamén que Saramago se cadra foi (sen el querer) unha lousa sobre as escritoras e escritores portugueses de xeracións máis novas, cuxa singularidade e orixinalidade quedou nunha inxusta opacidade de autores “menores”, impedíndonos reparar neles.

Verbo da literatura portuguesa, o vindeiro centenario que máis me emociona é o da miña poetisa lusófona favorita, Florbela Espanca, que un día coma o de onte do ano 1930 foi levada por “minha Senhora Dona Morte”, como ela lle chamaba á artista da fouciña. Foise nova e renovadora da poesía feminina, non só portuguesa senón universal, porque Espanca é a primeira en atreverse a encetar a expresión do “fondo tónico da muller” (Madame de Staël díxoo), rompendo cunha longa tradición de poesía feminina ao gusto masculino. Os amos do universo literario ditaron as leis da erótica e a alcoholemia, pero de súpeto chega Florbela e manda parar: “Meu corpo! Trago nele un vinho forte”. Xa Medea se queixara de que sentía dentro dela un licor que non era o seu; pero a poetisa portuguesa rexeita de si –corajosamente– ese licor da feitoría do patriarcado e danos a catar o seu vinho, perfumado de melancolía, coloreado de luxuria e de “rubros sonhos”. Porque non hai poetisa máis sabia en soños ca Florbela, “soños que são os sonhos dos que eu tive”, e “sonhos que sonhei noutras idades”.

Agora as poetas (non é o mesmo unha poeta ca unha poetisa) xa non traballan tanto a materia prima dos soños, aquela coa que a poesía esculpía en almas e corpos. As poetas de agora xa non nos dan soños (só nos dan sono), porque están moi paradas na linguaxe, na verbatura, no horror de “la colocación de los pronombres”, e os pronomes son verbas moi fracas. Queremos palabras con carne e con bocas que se “desfolham nun beijo”.

Non tardará o centenario de Espanca, pero non sei se daquela estarei para celebralo. Por iso quedo agora con ela no sonho daquel seu soneto que aniñou na miña memoria: “Se tu viesses ver-me hoje à tardinha,/ a essa hora dos mágicos cansaços...”.