Lupe Gómez no salón de té

Ás veces atopo a poeta Lupe Gómez nas rúas de Compostela. Conversamos sobre as estruturas febles da mañá, sobre os fíos das primeiras luces, unha rede de láseres sutís que cruzan das mercerías ás igrexas, bailamos nun estraño equilibrio de frases incompletas. É poeta itinerante, amante dos camiños, como era Antonio Machado. A literatura, claro, é a viaxe. Non importa tanto o destino, senón a propia viaxe, o movemento perpetuo. No seu último poemario, aínda inédito, que acaba de gañar o premio Manuel Lueiro no Concello de Fornelos de Montes, a poeta de Fisteus di: “Camiñar é baleirar / o corpo nun caldeiro / de auga fresca.”

Leva Lupe Gómez algúns anos de gran actividade literaria. Recibiu tamén varios premios. Foi nomeada embaixadora de Fisteus. Nunha entrevista recente díxome que durante trinta anos traballara coa mesma enerxía dun gandeiro que ama o seu traballo. Lupe Gómez vén daqueles poemas fundacionais, ao tempo modernísimos e nados do útero vexetal dos bosques da infancia, os que converteron a Fisteus nun lugar literario. E daqueles versos escritos cando tiña vinte anos, nos que, di, xa non se recoñece, pero nós sentimos que toda a poesía de Lupe xa estaba alí, como un animal á procura de territorios liberados, agochada neses libros que se reeditan agora, como ‘Os teus dedos na miña braga con regra’ (Chan da Pólvora), que supuxo unha revolución. Unha liberación dos corpos. “Os poetas novos escríbenme cartas doces e deliciosas nas que me transmiten o gran amor que eles e elas sinten por estes poemas. As rapazas fálanme da rabia como se fose un talismán, e din que os seus corpos queren liberarse en praias de océanos puros e salvaxes”, contaba Lupe Gómez naquela longa conversación.

Lupe Gómez alcanza nestes anos a súa madurez literaria, esplendorosa. Poucos poetas poden sementar tanta luz. Poucos escritores logran transmitir con tanta autenticidade a enerxía que agroma dun lugar literario, a potencia da orixe: “nós somos unha aldea”, este é o seu canto. Un canto “civil e colectivo”. Hai na súa escrita un profundo sentido da xenerosidade, da sororidade, da dignidade da vida campesiña, da fermosa tarefa de romper as fronteiras que é o que fai o que camiña: contemplar e sentir o latexo dos montes comunais, atopar fontes de auga baixo os pés (un agasallo da infancia, di, cando acompañaba o gando á Costa, “os meus eidos, porque coidei as vacas e coidei o territorio”). A paisaxe non entendida como un mapa, senón como un manuscrito que habemos de ler, como dicía de Irlanda o gran John Montague, poeta campesiño tamén, poeta de consumada integridade.

Avanzo sobre este texto inédito de ‘Salón de té’, recentemente premiado. Vai ser publicado por Xerais esta primavera. Unha vez máis, aparece o espírito de Novoneyra, unha referencia absoluta para Lupe Gómez. Novoneyra pai e padriño. “No título”, explica Lupe, “hai unha clara influencia daquel precioso libro ‘Camelio Xaponés’ de Novoneyra [co poeta Ayako Sugitani]”. De novo o silencio, e os prados, e a auga, e o recordo dos heroes da infancia, das mulleres da aldea, que construíron o mundo ao redor de Fisteus, o cosmos, como, agora, neste libro, Pilara da Fraga. A alegría de “estrear roupa no día de segar o trigo”. Lupe Gómez, na perpetua viaxe, sobre o territorio fundacional, sobre o planeta de Fisteus: “Fun polo camiño interior que vai desde Señor á Fraga. Iluminouse o rostro antigo dos vagalumes”.

E logo están as mestras do rural: a figura da dignidade. “Fixen moitas entrevistas coa miña gran informante, a tía Lucita. Cóntame o respecto que a xente iletrada da aldea tiña ante as mestras, que eran tamén mulleres pobres”. E, por suposto, está Pilara da Fraga, heroina dun tempo que resiste nas ruínas da casa, que se mantén nas arquitecturas vexetais. “Morreu o 26 de decembro, nunha residencia en Barcelona. Está enterrada en Fisteus. Visito moito, na aldea de Fraga, á súa irmá Marisa e a súa sobriña Pacita. Era a irmá de María, a curandeira. Morreu con 92 anos. O chan da súa casetiña era de terra. Estaba sempre tan limpo que brillaba como un espello. Non tiña nin ventás a súa casa. Só porta con poxigo. Na casa entraba moitísima luz, a luz humana do cariño. Da sororidade. Pilara era unha gran interiorista. Un interior moi sobrio e ben decorado, amable como o Airas Nunes...”.