Modesto Seara, un home que se fixo xigante

asomeime á xanela do despacho de visitas da reitoría, e vin a un home que con paso apurado cruzaba a praza do Obradoiro. Nunca o vira antes, pero supuxen que era el. Efectivamente, pronto me anunciaron que chegara Modesto Seara Vázquez, un galego de Allariz que quería coñecer ao novo reitor da Universidade de Santiago.

Todo o que sabía del impresionábame, e máis o fixo todo o que fun coñecendo despois. Galicia, unha terra que deu non poucas persoas notables, tivo en Modesto a un dos seus máis ilustres. Pero o que realmente me deixou pampo foi ese proxecto que levaba na súa cabeza, e que comezara a construír: o Sistema de Universidades Estatais de Oaxaca (Suneo), México.

Cando a alguén lle brillen os ollos e se lle humedeza a fala ao explicar un proxecto, hai que escoitalo con toda a atención, aínda que soe a imposible o que che conte, porque seguro que deixará o sangue nel se é necesario. E se ese alguén é unha persoa tan brillante como Modesto, ademais hai que facerlle caso, xa que ese proxecto merecerá non só a súa pena, senón as penas de todos os que estean dispostos a axudarlle no seu empeño.

Ao final dos 80, cando Modesto xa vivira e fixera na súa vida moito máis que dez homes xuntos –e se non me cren, indaguen algo na súa vida, obra e milagres–, o entón gobernador de Oaxaca, Heladio Ramírez López, quen fora alumno de Modesto na UNAM, unha das universidades máis importantes de América Latina, díxolle que quería que puxese en marcha unha nova universidade no estado oaxaqueño. Modesto declinou o ofrecemento, pero o gobernador era tan teimudo como o seu mestre, e insistiulle ata que un ano máis tarde este aceptou o encargo. Non era unha cousa menor. Tratábase de crear da nada unha universidade nun dos estados máis pobres dun México empobrecido. Esta primeira universidade abriuse en Huajuapan de León, en 1990. Chámase a Universidad Tecnológica de la Mixteca (UTM). Tiven ocasión de visitala, do mesmo xeito que algunhas máis do Suneo. Todas elas son verxeis de vexetación, educación e cultura en contornas extraordinariamente carentes de todo.

A UTM creouse nun cumio, a dous quilómetros da estrada máis próxima. Comezou con dúas aulas, corenta e oito estudantes e cinco profesores, dous deles da Universidad Politécnica de Madrid, a cuxo reitor convenceu Modesto debuxando nun pano de mesa o campus que soñaba con levantar no que naquel momento era un terreo no que só crecía o po. Hoxe aquela visión tradúcese nunha decena de universidades e dezanove campus. De todas elas o reitor era Modesto. A todas elas dedicou as últimas décadas da súa vida. Unha vida á que el quería ir poñendo máis tranquilidade, despois de tanto empeño por deixarnos un mundo mellor.

A portada de El imparcial, que se anuncia a si mesmo como o mellor diario de Oaxaca, recollía o pasado 24 de agosto a noticia de que Seara anunciara o seu retiro. Modesto enviouma para demostrarme que síi era verdade, agora si, o que xa eu non lle cría. Case cada ano, e en todos os cambios de gobernador do estado de Oaxaca, Modesto dicíame que ía por fin a retirarse e deixar as rendas do Suneo. Pero sempre había un novo campus que abrir, unha titulación que poñer en marcha, un diñeiro que conseguir, uns mozos aos que non deixar desamparados...

Por iso cando lin as súas palabras en El Imparcial: “creo que xa me gañei un pouco de descanso logo de 34 anos a fronte deste proxecto, durante o cal non tiven nin vacacións nin horarios”, chameille e díxenlle: Modesto, por fin créoche e non sabes o que me alegra. El e a súa muller, Stephanie, virían longas tempadas a Galicia, díxome Modesto, como querendo acabar de convencerse a si mesmo. Xa non virá, pero é que nunca se foi. As persoas como el non deixan de estar nos sitios polos que pasaron, menos aínda nos que naceron.

Enrique Beotas, un común amigo, que tamén se nos foi hai anos no terrible accidente de Angrois, dedicoulle a Modesto un dos dicionarios vitais cos que retrataba en palabras a persoas sobresalientes. Estiven a repasalo hoxe, e de aí inventei esta conversación póstuma:

Modesto: o camiño pola vida é moi accidentado. Moitos son os seus altibaixos e moitos tamén os esvaróns. Pero o importante non está na caída, senón en saber como rebotar.

Eu: o teu camiño non só foi accidentado, Modesto, senón que parece estar cheo de encrucilladas. Como se elixe por onde seguir?

Modesto: Nunca busquei recompensas, senón a satisfacción das cousas ben feitas. Afortunadamente a vida deume a oportunidade de rematar unhas cantas e cada unha comeceina a transitar con idéntica ilusión.

Eu: Desde logo non che faltou Ilusión, empeño e dignidade.

Modesto: Ata a Biblia di que terás que gañar o pan coa suor da túa fronte. Quen ten o pan por herdanza ou polo traballo alleo, nin sequera cumpre ese mandato. En canto á dignidade, é o único que che queda cando o perdeches todo.

Eu: Modesto, eu vin en ti a un home pequeno cruzando apresuradamente o Obradoiro. Pero ese home creceu no meu despacho. Fíxose máis e máis grande en cada visita, con cada nova conversa e lectura, con cada cousa que fixo, desde as aparentemente intranscendentes ata as maiúsculas. Fixécheste xigante aos meus ollos ao camiñar ao teu lado.

Un 11 de setembro, día do seu nacemento, pero 80 anos máis tarde, Modesto e Francisco García, entón alcalde de Allariz, descubriron unha placa no pobo co nome de “Praza Modesto Seara”. As homenaxes en vida teñen a virtude de facernos sentir mellores a todos por recoñecer aos mellores, pero tamén a de demostrarlle a quen é recoñecido que o seu empeño e a súa valía non pasaron desapercibidos, e que ademais poden servir de exemplo a todos.

Agora que non estás aquí, Modesto, terán que ser as mulleres da túa vida, as dúas Stephanie e Katherine, as que enxuguen as súas propias bágoas, pero tamén as nosas. E tamén han de ser elas as que recollan o agarimo que agora non poderemos darche a ti.

Un amigo é o que quere saber de ti para alegrarse coa túa alegría e ver como axudarche a recuperala cando esta vaise. Fóiseme un gran amigo. Modesto Seara Vázquez. Que a terra lle sexa leve.