Que escriban as máquinas!

unha das das materias que ensino na universidade é Intelixencia Artificial, pertencente ao grao de enxeñería informática. Aínda que non forma parte do temario ensinar comunicación oral e escrita aos estudantes, eu fágoo. As destrezas á hora de comunicarnos é algo que non educamos especialmente ben no noso país. O noso sistema educativo presenta serias carencias neste sentido, aínda que recoñezo que se foi mellorando co tempo. Non estou a falar de escribir gramatical e ortograficamente ben, aínda que tamén isto é necesario, claro. Refírome a saber como transmitir ben as ideas, os conceptos e aquelas cousas que son difíciles de entender e por iso teñen que expoñerse con sinxeleza e acerto.

Falo de saber como persuadir coa palabra escrita ou falada. Falo de aprender a interesar e ata a entusiasmar ao lector ou oínte. En fin, falo daquilo que os escritores e brillantes oradores saben facer con virtuosismo, pero que todos teriamos que saber facer suficientemente ben, xa que é moi importante para o noso exercicio profesional e ata nas relacións persoais.

Cada ano os meus alumnos do grao de informática teñen que preparar unha presentación oral de calquera cuestión relacionada coa Intelixencia Artificial, pero que non sexa meramente explicar como se fixo ou como funciona unha aplicación ou dispositivo que a utilice. O obxectivo é que falen sobre como nos afectan os sistemas baseados en IA: seguridade, privacidade, cuestións éticas, emprego, economía, desigualdade... Trátase dunha tarefa obrigatoria. Adicionalmente, pero xa de modo voluntario, poden escribir un artigo pensado para a prensa, no que traten calquera deses mesmos temas. Non se trata só de divulgar, senón tamén de opinar e facer reflexionar ao lector ou oínte.

Despois de darlles un seminario sobre como comunicar, e algunhas nocións sobre como escribir este tipo de textos, aqueles que aceptan o envite envíanme os seus escritos. En xeral hai varias idas e vindas nas que eu lles fago correccións ou suxestións que buscan mellorar o contido, e que eles toman ou non en consideración, segundo o seu criterio. E así veñen e van os textos. Chega un momento onde ambos damos por bo o resultado, ás veces por cansazo, ben é certo. A partir de aí, os artigos que considero mellores envíanse a unha serie de amigos, a algúns colegas e a profesores doutras disciplinas, como a filosofía. Pídolles que valoren os textos e que me digan cales consideran adecuados para a súa posible publicación nun xornal. Ao final todos os finalistas publícanse no campus virtual da materia e o mellor de todos en El Correo Gallego, este xornal desde o que lles conto isto, e que moi xenerosamente accedeu a colaborar con esta iniciativa. Aos estudantes failles unha enorme ilusión ver impresas as súas palabras, o seu nome e a súa foto no xornal. A min ilusióname a súa ilusión.

Luís, nome ficticio dun dos meus alumnos, apuntouse para escribir un artigo. Semanas despois veu ao meu despacho durante a hora de titoría e preguntoume se podería utilizar un programa de xeración automática de texto. Mireille dese modo no que non se necesitan palabras para responder. Nervioso, e coa vista no chan, díxome: “Xa... xa me parecía que non. Pero é que logo eu repasaría o texto por se o computador escribise algo incorrecto”. O mundo ao revés, pensei. Afixémonos a que os correctores ortográficos evidencien as nosas erratas ao escribir (ás veces equivocándose, por certo), pero non pensara que puidésemos cambiar os papeis e ser nós meros correctores da creatividade lingüística das máquinas.

O certo é que o mesmo que hoxe temos tradutores automáticos que funcionan realmente ben, hai programas que xeran textos de forma automática, partindo simplemente dalgunhas liñas escritas que nós anticipamos. En xeral o resultado é máis que aceptable e ás veces mesmo sorprendente. Para crear o texto novo úsanse modelos da linguaxe de extraordinaria complexidade, que aprenden sobre cantidades inxentes de texto, extraído de fondos documentais dixitalizados e ata do “maremagno” da internet. A partir dun adestramento adecuado, estes modelos son capaces de ir xerando palabra tras palabra, por centos ou miles, baseándose en predicións razoables, que non razoadas, do que ha de vir despois do que antes se escribiu, fose pola nosa banda ou pola máquina, neste caso xa como continuación do redactado ata ese momento.

Todos coñecemos o exabrupto unamuniano: “Que inventen eles!” A Luís, o meu alumno, parecía convencerlle tamén o: “Que escriban elas!” Pero o mesmo que un país que delegue a invención estará a renunciar a ter un futuro propio, quen ceda a súa palabra ás máquinas non terá outro futuro que estar sometido a elas.