Terras mortas
Non adoito comentar obras literarias neste recuncho pero hoxe vou facer unha excepción malia tratarse dunha obra que non está presente nas librarías galegas pero que nun tempo conviría que estivese, quer en tradución galega, quer en tradución castelá. Refírome a Terres mortes, a primeira novela de Núria Bendicho Giró, unha moza barcelonesa de vinte e cinco anos, licenciada en Filosofía pero autodidacta tanto nos seus estudos como na súa formación literaria. O xurado do premio Anagrama Llibres de 2020 deu por vencedora a outra obra pero recomendou a publicación de esta da que falo. Unha recomendación que pode dar lugar a unha espléndida carreira literaria se a autora é capaz de manter (vimbios hai) o rexistre literario e lingüístico amosados na súa primeira obra publicada.
A acción sitúase nun tempo indeterminado que ben podería ser finais do século XIX ou na terceira década do XX pola referencia a unha guerra que en calquera momento podería comezar pero que, moi probablemente, non pase de ser un recurso literario. E nun lugar que4 tamén resulta indeterminado dentro de Cataluña pero que, pola forma de falar dos personaxes, ben podería ser algunha comarca das terras do nordeste.
O suceso é a morte de Joan, un home que regresa á súa casa despois de tres anos de ausencia. Unha morte violenta que desata todos os fantasmas contidos na súa familia. Unha familia que vive nunha casona illada e afastada non só xeograficamente senón tamén vivencialmente da vila, coa que non ten máis que certos contactos non sempre confesables. Cada un dos seus membros e os achegados máis próximos narra en primeira persoa a situación que tivera e que tiña nese núcleo pechado sobre si mesmo, dominado por unha forza atávica que os condena a seguir atado a el. E Núria Bendicho sabe facer, con gran habelencia, que esas declaracións en primeira persoa se expresen nunha lingua de rexistros ricos e precisos pero sen deixar de resultaren propios nunhas xentes pouco formadas. Incluso con marcas de lingua popular (tecnicamente, un filólogo diría vulgarismos) pero de uso absolutamente estendido en certas comarcas catalás, incluso en persoas que fan do xornalismo falado a súa profesión.
Terres mortes é a narración dun ambiente asfixiante, onde os seus protagonistas están condenados a respirar o aire viciado que os seus devanceiros e eles mesmos crearon. Un ambiente tóxico condicionado pola violencia atávica, polo dominio dos homes e a submisión das mulleres que viven con eles. Un drama gótico e rural, extremo, esaxerado se queremos pero non por iso inverosímil. Unha violencia que inclúe a dimensión sexual e fillos procreados por pais anónimos pais coñecidos.
Unha violencia que malia a súa dimensión e procacidade, non resulta excesiva en tanto en canto nas zonas rurais estivo presente sempre (velaí os sucesos de Puerto Urraco). Unha violencia polas terras e polo sangue malia a idealización que os nacionalismos sempre fixeron do mundo rural como Arcadia fronte á perversión presente nas cidades. Porque a diferencia de estas, onde poucas persoas dispoñen dunha arma de fogo ou dunha ferramenta metálica, no agro sempre houbo escopetas para cazar e fouces ou forcadas.
E se nunha cidade podemos discutir por unha praza de aparcamento sen que normalmente a cousa pase a maiores, no campo os odios por unhas lindes ou por unha parte dunha herdanza poden rematar con máis facilidade en sangue vertida. E do mesmo xeito, a lembranza de vellas liortas entre familias sen as medidas de contención da educación ou do civismo. E, sobre todo, como atopamos en Terres mortes, a violencia transmitida xeración tras xeración no núcleo familiar, impermeable ás influencias externas e as fuxidas do interior, sempre en silencio.
Nesta narración atopamos ecos de Àngel Guimerà e a súa emblemática Terra baixa, Víctor Català (Drames rurals, Solitud), Mercè Rodoreda (La mort i la primavera), William Faulkner (Absalón, Abasalón!!!) ou Thomas Bernhard. Ou nas imaxes da Furtivos, a espléndida película de José Luis Borau e a loita de celos entre Martina (Lola Gaos) e o seu fillo Ángel (Ovidi Montllor) pola presenza de Milagros (Alicia Sánchez), a hospiciana fuxida.