Os trompos

O silencio era como una saba posta ó sol. Baixara xa a calor, aínda que ao mediodía notábase algo. Santiago recuperaba a súa animación. Nas rúas víanse carros de leña, o piñeiro co seu burro coas sacas de piñas descargando ás portas das casas e oíanse os axóuxeres do cabalo das gaseosas, alegres e triunfantes, competindo coas campás da catedral. Os días acortábanse e o curso era como un negro encerado ameazando a nosa liberdade. Na tardiña, a brisa abaneaba as follas das árbores da Ferradura nun arreguizo rebuldeiro. A luz dourada de poñente deitábase nun ceo diáfano. Aparecían as primeiras rebecas e xerseis na Alameda. As vacacións daban a súa fin. Nós andabamos a xogar ó fútbol ó pe da escalinata da igrexa de santa Susana. Paco, coas gafas medio frouxas sobre o nariz e suorento, rifaba, fóra de si, co porteiro a quen lle meteran unha chea de goles. Aqueles cabreos, tan descomunais como atroces, paraban o xogo e esmendrellábamonos coas risas porque Paco, cando xogaba, tiña moi mal perder e non toleraba fallo algún, aínda que por culpa da súa pouca vista, non reparaba que moitas das xogadas, o culpable era el. Nese intre de bronca, berros e risos foi cando chegou onda nós Ramón. A Ramón, ós seus pais obrigábano a facer repouso e non o deixaban correr nin xogar ó fútbol. El xa sabía por onde nos podía atopar...

Ramón lía novelas de Salgari e de vaqueiros. Era moi mañoso e gustáballe fedellar en todo aquilo que se podía desarmar para verlle as tripas. Apareceu risoño e co seu pantalón do trinque, de mil raias. Foi o primeiro que traía o trompo na man, coa súa corda ben enrolada e suxeita entre os dedos. Sentou na escalinata e agardou que rematasemos de xogar. Xa estabamos derreados. A presencia do trompo foi unha novidade que nos alborotou e deixamos de rirnos do cabreo de Paco, que seguía refungando polo baixo. Todos quixemos estrear aquela tarde bailando o trompo de Ramón, que era unha mazaroca de buxo, moi sólida e achaparrada. Dorito quixo ser o primeiro en bailalo e lanzouno con brío, pero quen mellor o tirou foi Ramón, quen, case sen querer, lanzouno con alada graza e deixouno asubiando no chan, dando invisibles voltas como durmido. Mentres descansabamos nos banzos da escalinata, Toño sacara as wambas para se limpar as plantas dos pés e furgaba entre os dedos con denodada fruición. A el non lle importaba probar o peón.

Cando me tocou a min bailar o trompo de Ramón, vin que era una boa peza de buxo. Quedei calado e díxenlle que o meu mo fendera Piruco o ano pasado e non tiña. Ramón ofreceume un. Quedei estrañado e botouse a rir. Tiña varios que foran dos irmáns maiores. Eu non quería. Era remiso a aceptar por un medo infundado, ¿tal vez, porque fora usado...? Logo acabou por convencerme e díxome que xogase con el o tempo que me petase. O trompo tiña as súas fendas e marcas. Non estaba mal. Era algo máis pequeno e non tan achaparrado como o del. O consello que me deu era que o levase a un ferreiro para afiar a punta. Aquel mesmo día, fomos a un que coñecía Ramón na calexa de Raxoi. Nun momento, sacouno do torno coa punta torneada e ben afiada. Coas mans tisnadas, o ferreiro deumo e, con voz estentórea, díxome: ”Polo San Martiño, o trompo ó camiño”, e botouse rir.

Aquela mesma tarde xogamos cos trompos na Alameda. Enfrontadas competicións para bailalo dentro do círculo e que non se saíse fora porque aquel que o fixese recibiría o castigo de ser o branco dos “bechos” dos resto de xogadores, ata que fose liberado porque entraba outro que bailou fóra do circulo. Longas e tensas partidas para rescatar a buxaina enteira, cos menos “bechos” posibles e non quedase coa punta para arriba e os xogadores “pedisen pedra” e o fendesen ata escachalo polo medio. Quen tiraba con maior mestría era Ramón. Sempre saía indemne, con sorriso beatífico.

Ían vindo os días revoltos e desapracibles. As primeiras chuvias, os grises do ceo petando nas fiestras e os trompos bailando na Alameda e na entrada do Instituto. Ramón lía a Zane Grey, fixo unha máquina fotográfica cunha caixa de madeira e malabares marabillosos co seu trompo de buxo que o dormía no aire antes de bailar no chan.

Poucos días despois de comezar as clases, Ramón deixou de asistir ó instituto. Sabíamos que estaba delicado. Unha mañá fría, un vento escuro de novembro levouse a Ramón. Os trompos non bailaron e o silencio branco da aula calou as palabras.