Suso de Toro atopa o seu lugar

CASE OITO ANOS despois, tras superar as dificultades deste tempo de incerteza, e os inevitables atrancos económicos que adoitan acompañar a un proxecto creativo independente desta natureza, o profesor Alberto Sacido deu por terminada a gravación de ‘Suso, fóra de lugar’.

Asistimos á súa estrea o pasado mércores no Teatro Principal. Trátase dunha película documental na que se retrata, a través de imaxes do presente e do pasado, pero tamén cun gran caudal de palabras que galopan poderosamente sobre as costas do tempo, a gran viaxe literaria do escritor compostelán Suso de Toro. Desde a paixón inicial polas vangardas, que mantivo viva ao longo dos anos, até o compromiso ideolóxico, connatural, sen dúbida, a toda a súa escrita.

Alberto Sacido iniciouse no universo da cinematografía co guion dun emocionante documental sobre a escola dos nosos antepasados, e, en particular, sobre a tarefa heroica dos mestres do mundo rural, que viviron, habitualmente desde o anonimato, o paso da ditadura á democracia. ‘Unitarias’, estreado en 2014, dirixido por Jorge Algora, contiña como ingrediente fundamental o recoñecemento do maxisterio rural exercido no medio de non poucas dificultades, e, en particular, unha homenaxe ao proxenitor de Alberto, o mestre de Outes José Alberto Sacido Tuñas.

Agora, o profesor de literatura do Instituto Rosalía de Castro, volve debuxar con excelencia unha traxectoria vital, a de Suso de Toro, e faino fundamentalmente a través da conversación con testemuñas e acompañantes nesta viaxe literaria, cos seus irmáns (Xelis e Antonio de Toro, autores eles tamén, aparecen na película), á vez que escoitamos numerosas reflexións do propio autor, que achega momentos de curiosa introspección. 

Á maneira daquel descenso aos infernos que implicaba ‘Fóra de si’, Suso de Toro fala de si mesmo e das súas circunstancias en ‘Fóra de lugar’, aínda que desde o recoñecemento, di, dun fracaso: o resultado dunha crise que lle desposuíu fai case quince anos da fe na literatura. Unha crise, tamén, de país, de estado, que derivou nun escepticismo profundo sobre a realidade política, e que, ao tempo, fixo cambalear a súa confianza na palabra escrita. Suso de Toro creu de súpeto que o camiño da súa escritura chegara ao seu fin. Regresa en aqueles anos ao ensino, e contempla a literatura como algo alleo. 

No documental asistimos aos compromisos que agroman desde os cascallos da ditadura. O activismo cultural, a música, o teatro de rúa, a necesidade de cambialo todo, a rebeldía amparada pola literatura, o que leva a Suso de Toro ás narrativas alternativas, mesmo á paixón joyceana. Suso sente que todo debe ser contado doutra maneira para que produza unha realidade diferente.

En ‘Fóra de lugar’ non só asistimos a esa sensación de ter sido acernado da realidade, á frustración do escritor, que cre fracasar na súa tarefa, atrapado polas circunstancias. Tamén hai aquí un renacemento, un impulso: como o Ricardo Marzoa da súa novela, Suso de Toro reinventa a súa existencia, agora nun lugar ameno, como quen alcanza as portas da horta da infancia xa espido de responsabilidades e decidido a gozar. O feito, feito está. 

Unha segunda vida literaria ábrese de súpeto, reconstruíndo historias extraordinarias, como a de Ramón Baltar en ‘Un señor elegante’, ao que compara con Gary Cooper en ‘Só ante o perigo’. Ao final da metraxe, sentes que Suso volveu a casa, a Ítaca, sobrevivindo aos perigos da viaxe. E un diría que, nesta literatura da súa segunda vida literaria, o escritor atopa o seu lugar.