Luísa Villalta, tan preto de nós, vinte anos despois

Para nós, o regreso á poesía e a figura senlleira de Luísa Villalta, vinte anos despois, con motivo do Día das Letras Galegas que hoxe celebramos, supón unha viaxe máxica a través do caudaloso río de enigmas dunha escritora que nos deixou cando xa era unha poeta consolidada e unha referencia sólida para a súa xeración. Que xeración? A dos 80? A dos 90? É unha pregunta habitual cando se fala de Luísa Villalta. E sobre esa adscrición xeracional escribe Armando Requeixo, gran coñecedor da obra da coruñesa, na excelente introdución á súa poesía reunida, ‘Pensar é escuro’, publicada en 2023 por Editorial Galaxia.

Non parece que sexa necesaria, e moito menos obrigada, unha delimitación temporal moi estrita no caso de Luísa Villalta, sobre todo se temos en conta, que, aínda considerando a obra póstuma, incluíndo a estrañeza poética de ‘As palabras ingrávidas’, libro-almanaque en construción, abatido pola destrución do tempo vital da autora, testamento poético, en palabras do propio Requeixo, todo en Villalta semella singular e persoal, froito da súa forma de ver o mundo, por máis que participase nos círculos poéticos que por entón inauguraban unha nova conciencia da existencia e a palabra. 

Villalta, sen dúbida, é poeta dos 80 e os 90, e así o testemuña a súa presenza na atmosfera literaria daqueles anos, as pegadas da súa interlocución con grandes figuras da nosa literatura (e doutras literaturas), moitas das cales seguen producindo e ampliando os horizontes dunha renovación poética indiscutible, que debe ser atribuída á efervescencia daquel tempo. Ver as fotografías da vida pública e literaria de Villalta, incluso as máis persoais (recordos de viaxes, o mar azul da Coruña) proporciona un testemuño do seu interese no traballo comunal, na defensa do idioma, na importancia do ensino e a celebración colectiva da poesía, sempre á beira da música, ou máis ben alén da música, nese perfecto equilibrio que Luísa Villalta, intérprete ela mesma, soubo construír. Profundando na herdanza dourada das Cantigas. 

Penso. Que palabra é a máis repetida na poesía de Luísa Villalta? Melodía? Probablemente. Tamén ruído (a esgazadura que inventou o mundo). E silencio. A poesía en Villalta é palabra que cabalga sobre o longo río da música, que busca crear un tacto suave co que se interpreta a vida, aínda que sempre tráxica ao final dos días escuros. Mais Villalta é singular e precisa, herdeira dunha tradición múltiple, que, como tamén sinala con detalle Armando Requeixo, falando dos temas máis transcendentes que aparecen en ‘As palabras ingrávidas’, “as cuestións perennes da autoindagación literaria (...) o paso do Tempo, o Amor, a Morte”, é dicir, unha arquitectura poética que viaxa das raíces galegas ás vangardas, aos nosos clásicos, á poesía chinesa de hai un milenio…, aos románticos, aos portugueses... 

A pegada literaria de Luísa Villalta, a pesar de que a súa carreira fose interrompida tan inxustamente pola morte, precisamente no máis alto, segue resultando hoxe iluminadora neste país. O seu teatro, os seus ensaios, os seus experimentos narrativos, rivalizan coa relevancia fundacional da súa poesía, edificio de gran beleza. Da Villalta máis musical e aérea, menos terreal, pero salpicada pola dozura das aves da literatura medieval, chegamos á fisicalidade, a carnalidade, de ‘En concreto’, á Cidade Alta, ao esqueleto de cemento, ás ruínas, aos rañaceus. Ao azul.

Penso nas súas variacións sobre Hamlet, desde Shakespeare até Cunqueiro, na súa Galicia medieval de ‘As chaves do tempo’, a Galicia Artúrica. Villalta é a escritora total. O grande enigma. E non deixen de ler, recuperado por Galaxia en reedición de 2021, ‘O outro lado da música, a poesía’. Imprescindible. Como imprescindibles son estes versos: “Fico aquí como a árbore que toca / cos seus dedos a música dos días / sen mudar outras follas que as do tempo / nese seu doce xogo de viver”. Viva Villalta por sempre.