Lupe Gómez, no café-refuxio

ONTE xuntámonos, amigos e lectores, no café Airas Nunes de Compostela para falar da poesía de Lupe Gómez, dun dos seus libros recentes, ‘Salón de té’ (Xerais), que gañou o premio Manuel Lueiro Rey. 

Xa falei nalgunha ocasión deste libro, que tiven o privilexio de ler antes de que se publicase, tamén escribín destes poemas de Lupe Gómez aquí, e nos anos pasados, da súa literatura extraordinaria, da súa poética modernísima, e ao tempo restauradora dos días de infancia, “a terra infantil”, daquelas patrias que desde o futuro podemos ollar como astronautas grazas á súa literatura da memoria, ás súas pescudas veciñais sobre aquel pasado escuro e luminoso á vez, sobre aquela luz antiga que ela é capaz de invocar e facer presente, que aínda agroma nas leiras e nos pozos, nos camiños de Fisteus que Lupe percorre unha e outra vez. Lupe itinerante, Lupe viaxeira no tempo, como quen traza un mapa sutil das emocións, un mapa de obxectos con memoria, un lugar habitable onde latexa “a conciencia oculta dos montes comunais”.

O café Airas Nunes de Compostela é un lugar-refuxio, un universo alternativo e urbano que se cruza no aire cos camiños de Fisteus, cos palacios imaxinados da infancia, coa caseta de Pilara da Fraga onde non había ventás, pero si luz, esta luz, como di Gamoneda, “a luz do domingo”, íntima flor. 

‘Salón de té’ mestura o lugar-refuxio, o delicado interiorismo do local de Compostela, como Lupe Gómez ten dito nalgunha entrevista, coa humilde dignidade daqueles días, “a indulxencia dos días claros”, que Lupe tanto agradece, a pureza da linguaxe exacta, “non sobraba nin faltaba unha soa palabra”, a delicadeza que agora se debuxa en cerimonias de té que lembran ritos orientais, a minimalista delicadeza que era tamén a da casa sen fiestras, a caseta de Pilara da Fraga, o rito de quentar o leite na cociña de butano, o caldeiro de auga que os nenos collían da billa, e que tanto me lembra aos caldeiros de metal que Seamus Heaney transportaba co seu pai en ‘Morte dun naturalista’, nos que se debuxaban as ondas concéntricas que explicaban as leis do universo, o ómphalos, o centro do mundo. As terras de Fisteus, o útero vexetal: “quero habitar na tristura fonda da natureza”. Casa sen ventás alagada de luz primixenia. “O sentido inefable da vida, aprendino con Pilara da Fraga”, escribe Lupe.

Hai un sentido da perfección naquel mundo rural que aínda pode detectarse nos lugares que non foron destruídos ou domesticados. Unha perfección que ten que ver cun equilibrio cósmico, co xigantismo da natureza, mais, ao tempo, cos equilibrios domésticos, coa música que agroma do inmediato. Lupe fala das mazarocas ordenadas “como a arquitectura interior dun reloxo”. E fala dos traxes moi ben feitos que Pilara pedía ás costureiras, e da roupa da mestra que lavaba coidadosamente. “A perfección existía cando Pilara peiteaba as melodías interiores da luz”. Hai un sentido de absoluta perfección neses días da infancia, pero tamén hai unha atmosfera de morte e de tristura: “a serenidade tráxica do ceo caía sobre o mundo como un inverno”. A perfección reside na memoria filtrada pola luz doutro tempo, pola luz dun encontro, naqueles días fráxiles que falan de mulleres poderosas: “coa súa forza savaxe de muller construia un xilófono agochado na melancolía das preguntas atávicas”.

De todo isto falamos onte en Aires Nunes, café-refuxio, palacio de té e castelo protector. A medida que a tarde se esgotaba e a noite cabalgaba dentro de nós, o Airas reflectía como un espello o universo de Lupe Gómez, a casa de Pilara, onde toda a luz do mundo entraba polo poxigo e convertía a caseta en palacio de té, a Lupe itinerante, que di, case como dicía Heaney, “camiñar é baleirar o corpo nun caldeiro de auga fresca”, Lupe Gómez, ‘flâneur’ en Compostela, e no seu territorio fundacional, onde practica o fermoso “deporte de andar sen rumbo”. Foi un acto máxico, verdeazul, explorando as “corredoiras de misterio vexetal”. Cumprimos con alegría o seu desexo: “empurrar o poxigo da porta. Trasladarme a outra época”.