Aitana García: “Hai que facer uso do don de xentes para comunicarnos”

A empatía é a fórmula que logra que entre todos nos comuniquemos. Así o afirma Aitana García, responsable do Servizo de Accesibilidade Cognitiva da Federación Autismo Galicia. Cando alguén non escoita ben alzamos a voz, se non se entende o que dixemos volvemos repetilo con outras palabras... Todo isto é o que se chama “accesibilidade cognitiva”, unha expresión que cobra forza cando nos referimos ás persoas con trastornos do neurodesenvolvemento, como son as que conviven con autismo. E é que hai que lembrar que este colectivo presenta dificultades para comunicarse. Os pictogramas, que son imaxes ou iconas que representan unha idea ou obxecto, son moi útiles para as persoas con TEA á hora de entender unha información. Non obstante, é vital non abusar deles sen unha formación previa, posto que entonces perden todo o rigor e sentido e a confusión está servida.

Que actividades desenvolvedes dende a área de accesibilidade cognitiva na Federación Autismo Galicia?

Dende avaliar contornas ata facer ferramentas específicas dependendo da necesidade de cada empresa, organismo, escola ou centro. Todo enfocado a mellorar a accesibilidade cognitiva. Dirixímonos por exemplo a centros de saúde e imos vendo as necesidades que hai. Se detectamos que existe sobrecarga a nivel visual nunha parede, imos discriminando e decidindo o que debe quedarse. Unha vez avaliamos o espazo e propoñemos as medidas de accesibilidade, organizamos un pequeno seminario enfocado á sensibilidade cognitiva e tamén explicamos o que é o trastorno do espectro autista.

Por que son tan importantes os pictogramas para as persoas que teñen trastornos do neurodesenvolvemento?

A resposta máis clara é que facilitan a chegada de información, pero se imos ao global vemos que os pictogramas funcionan tamén para o resto das persoas. Favorecen a aqueles que teñen TEA porque xa están acostumados a traballar con eles. Teñen máis desenvolvida a función visual grazas a este traballo de fondo. Os pictogramos axudan a facer unha imaxe máis global e completa do que se está a representar. Por exemplo se hai unha imaxe dun médico e abaixo pon “consulta médica” xa non vai facer falla nin ler o que pon. Unha vez a persoa con autismo asimila o debuxo coa bata, xa asocia. Os pictogramas son moi valiosos e están moi estendidos na sociedade. Pasaron de ser debuxos para os nenos e nenas autistas a ser unha indicación.

Non obstante, dende a asociación afirmades que se está a abusar disto en contextos indebidos.

Estamos un pouco alerta porque dende un tempo para aquí está de moda usar os pictogramas en determinadas áreas, pero moitas veces esas medidas resultan insuficientes. No caso dos pictogramas non é que haxa un mal, pero é un uso indiscriminado e sen ningún tipo de rigor. Se ti queres implantar os pictogramas no teu ámbito o primeiro paso será informarte na administración competente. Usalos sen ningún tipo de sensibilización a través dunha formación ou obradoiro, non ten sentido. Está habendo un “boom”, que dalgún xeito é bo para dar visibilidade, pero sen algo de formación previa que sustente o uso deixa de ter validez e rigor. Queremos que xa que se fai o esforzo, sirva para algo.

Dende a Federación reivindicades a importancia dunha boa sinalización viaria. Como afecta o uso dos pictogramas neste eido?

Autismo España vén reivindicando o mal uso da mesma. Se modificamos un sinal que está estipulado dentro do código de tráfico e seguridade vial estamos incumprindo, e se por riba o sinal non é válido e podemos desorientar ao peón ou provocar problemas de freada... temos un gran problema. Estas medidas dan moita visibilidade porque engloban moito traballo da comunidade pero non hai que facer os pictogramas ao tolo. Hai que porse en contacto cos organismos competentes, neste caso a DGT, coa Federación Autismo Galicia ou Autismo España e asesorarse. Se non hai rigor a medida deixa de ser efectiva, e iso non pode ser. Igual habería que informar e acompañar un pouco ás persoas con trastornos do neurodesenvolvemento para axudarlles así a comprender mellor os sinais.

Que outras medidas propoñedes para facilitarlle a vida ás persoas con autismo a parte dos pictogramas?

Sempre que facemos algunha charla ou comunicado, incluso no día a día, dicimos que a primeira medida de accesibilidade para superar as barreiras somos as persoas mesmas. Se nós non empatizamos e non nos amoldamos ás necesidades dos demais, teñan ou non autismo, vai ser moi difiícil que o resto de medidas sexan viables. Outras medidas de accesibilidade cognitiva poden ser os sinais acústicos. É bo facer medicións para as persoas con hipersensibilidade ou o contrario. Hai que ter en conta que os ruídos excesivos poden ser moi molestos. Se hai fogos de artificio ou atraccións convén controlar o volume. Tamén é unha medida cambiar as luces fluorescentes por led, xa que son máis amables co ruído e coa intensidade. Tamén é útil para as persoas con TEA o típico “vostede está aquí” ou “agarde o seu turno” e as frechas de dirección. Dentro da accesibilidade son ademais eficaces os sinais e mapas de ubicación. O que se busca con estas medidas é que as persoas sexan autónomas. E o máis importante, algo que non require investimento, é evitar a contaminación visual do espazo. Cando hai moita información inundando as paredes, hai que organizar o espazo. Non por ver máis cousas nos imos enterar mellor.

A sociedade é cada vez máis consciente das barreiras físicas, pero nas cognitivas hai moito que avanzar. É descoñecemento? Están as dificultades comunicativas da xente con TEA invisibilizadas?

As barreiras arquitectónicas sempre estiveron máis presentes á hora de tomar medidas. Aínda quedan moitas trabas, pero estiveron máis visibilizadas. E logo tamén se deron máis a ver as barreiras sensitivas que se superan co braille ou cos sistemas de aviso por luz. A cognición como parece que non se ve, non se nota, queda un pouco relegada. Pero dentro do que cabe damos grazas porque a accesibilidade cognitiva agora está en boca de todos. De feito o ano pasado aprobouse o decreto de discapacidade e inclusión social, dando voz así a sensibilidade cognitiva a nivel español.

Cales son as principais reivindicacións da Federación?

Todas as medidas e ideas son boas, pero iso non significa que o primeiro que se nos ocorra sexa o mellor. É preferible preguntar. Se queremos facer medidas que perduren, que sexan accesibles e teñan un sentido, debemos estruturalas en función das necesidades da contorna e dos habitantes. Vale máis facer un asesoramento previo para que o proxecto perdure en vez dunha medida máis temporal. Dános rabia que se tiren medidas ao lixo.

Que podemos facer como cidadáns para axudar a crear un mundo máis accesible para as persoas con autismo?

É complicado porque somos moitos, pero a grandes trazos coa empatía chegamos moi lonxe. Temos que facer uso do don de xentes que temos os latinos, que somos máis abertos, e queremos comunicar e entender. Se unha persoa non nos entende ben, modulamos o discurso... A accesibilidade cognitiva soa como algo abstracto pero cando nos paramos con esas persoas para que poidan entender estamos mellorando a súa calidade de vida. Hai que ter en conta que todos nalgún momento imos ter unha necesidade cognitiva. De feito a Organización Mundial da Saúde (OMS) estima que o 30% da poboación mundial necesita ou vai necesitar medidas de atención cognitiva nalgún momento da súa vida. Por iso temos que ter esa capacidade de reflexión e ver a globalidade do asunto.