Toponimia das rúas de Santiago de Compostela (II): da Raíña á Costa do Veedor

O desenvolvemento urbano de Santiago de Compostela foi acelerándose co tempo. Xurdiron novas rúas, novos barrios e outros tantos sufriron grandes modificacións.

Seguro que moitas veces te preguntaches por que a túa rúa se chama como se chama. A partir desta premisa xorde esta segunda entrega de toponimia da cidade, na cal imos percorrer catro rúas con historias que falan de personaxes, costumes ou mesmo confusións históricas. Acompáñanos!

Rúa da Raíña

Esta rúa en pleno casco histórico de Santiago debe o seu nome a unha raíña de verdade: Isabel de Portugal, filla do rei Pedro III de Aragón e esposa do rei Don Denís de Portugal, que gobernou o país luso dende 1279 ata 1325, ano do seu falecemento.

Precisamente nese ano, 1325, Isabel, xa viúva, fixo a súa primeira peregrinación a Santiago de Compostela. Hai que destacar que era unha muller modesta, preocupada polo benestar dos máis desfavorecidos, sempre disposta a dar e pouco disposta a gastos superfluos. É posible que ese carácter a levara a rexeitar o convite do arcebispo de aloxarse no seu pazo, elixindo no seu lugar un pequeno hospital de peregrinos nesta rúa. 

Tras a súa visita, o hospital pasou a chamarse Hospital da Raíña e, co tempo, rematou por darlle nome á rúa. A monarca foi canonicada no ano 1625 por decisión do Papa Urbano VIII, polo que o seu nome máis coñecido pasou a ser Santa Isabel. Unha última curiosidade: unha das instalacións deportivas da cidade leva o seu nome. 

Ruela do Peso

Este pequeno calexón ubicado xunto a Porta Faxeira é un 'fósil' que nos permite coñecer mellor como era o comercio na compostela medieval. Como xa contamos, a entrada da muralla que existía neste lugar era un dos principais puntos de entrada de mercadorías na cidade do Apóstolo.

Todos os produtos que chegaban eran sometidos a gravame. Pero antes, había que coñecer exactamente de canta cantidade de que tipo de produtos se trataba, e isto facíase nas casas de peso. Os responsables das mesmas pesaban a mercadoría e, en base ao imposto vixente para cada cousa, cobraban ao comerciante a taxa correspondente.

Como xa imaxinaredes, a Casa de Pesos de Santiago estaba aquí, na que hoxe é a Ruela do Peso. Un exemplo perfecto de intrahistoria 'picheleira' fixada nas rúas. 

Conoce el callejón más estrecho de Compostela

Costa do Veedor

Os 'pelotazos' inmobiliarios non son para nada cousa dos séculos XX e XXI, e disto da conta o nome desta rúa no popular barrio de San Pedro. A principios do século s.XVII, Compostela experimentaba un importante crecemento urbano, froito do éxito económico que trouxo o impulso do Camiño de Santiago e da riqueza que ían acumulando os propios comerciantes composteláns. 

Las olvidadas murallas medievales que rodeaban la ciudad de Santiago

O barrio de San Pedro foi unha das primeiras zonas que medrou fóra das murallas. Dende a súa rúa principal saían varios vieiros, que remataron convertidos nas rúas que hoxe coñecemos. O caso da Costa do Veedor podería calificarse como 'planificación urbanística', mais tamén como 'operación especulativa'. Os axentes implicados na mesma foron o propio concello de Concello de Santiago e o veedor, un alto funcionario municipal. No ano 1627, ocupaba o devantido cargo Jorge Varela das Seixas, e a el foi a quen o Concello lle cedeu os terreos deste camiño para construir vivendas, que se aforarían (é dicir, calcularíase o seu valor) despois de estaren rematadas.

Rúa da Porta da Pena

A orixe do nome desta rúa ten dúas partes: o 'Porta' fai referencia directa a unha das portas da muralla medieval, cuxa historia xa detallamos. Pero.. e a 'pena'? Aquí está o interesante deste topónimo, sobre o que a filoloxía ten a explicación.

La palabra 'pena' viene del latín penna o pinna, que significa orixinariamente pluma ou á (dun paxaro). De feito, o portugués conservou tal cal o termo con ese significado. Non foi así en galego e castelán, línguas nas que o termo foi evolucionando e, no caso de Pinario, deturpándose ao longo da historia ata adquirir un significado popular totalmente desvinculado do real. 

O pinna latino adquiriu tamén co tempo o significado de "saliente", especialmente para referirse ás defesas das murallas (almenas, fortificacións ou outros elementos pétreos que sobresaían). E, no camiño cara ás linguas romances, acabou referíndose a un "peñasco" ou roca saínte. Segundo as crónicas antigas, no lugar de Pinario que se lle cedeu aos monxes para a construción do seu gran mosteiro, había precisamente unha roca grande que sobresaía sobre o resto do terreo e destacaba o suficiente para darlle nome á zona. 

Santiago de Compostela: siete sitios en los que debes mirar hacia arriba

A marca de propiedade de San Martiño Pinario que pode verse en moitísimas casas da zona vella ou do barrio de San Pedro, é un piñeiro frondoso acompañado das letras S. M. (San Martiño). As mutacións do termo foron tantas que acabou referíndose a unha árbore e non a unha rocha. Polo tanto, imaxinamos que sen esas mudanzas o nome desta rúa en castelán sería, mais ben, "Puerta de la Peña" ou "de la Roca".